Lehen zarata eta bizitza zegoen tokietan, isiltasuna dago orain. Despopulazioa Euskadira iritsi da, baita Arabako barnealdeko herri askotara ere. Eta horixe da, hain zuzen ere, Erroak dokumentalaren gaia; Arabak bizi duen despoblazioa. Oihaneder Euskararen Etxea, Laboral Kutxa eta Vital Fundazioa-en babesa izan du dokumental honek.
Oihaneder Euskararen Etxeak gazteen artean euskarazko kultur sormena sustatzeko Batera deialdia du martxan, eta dokumental hau 2019ko deialdiko irabazleetako bat izan zen. Covid-19ak eragindako pandemiak ekainean aurkeztea eragotzi zuen, eta duela aste gutxi iritsi zitzaion eguna. Hala, Sergio Azkarate, Irati Lekue, Itziar Hormilla, Nefer Olaizola eta Erlantz Matak Erroak -Arabako herri txikiei buruzko dokumentala- aurkeztu zuten duela gutxi. Orain DIARIO DE NOTICIAS DE ALAVA egunkariak Sergio Azkaraterekin hitz egin du, hango herrien despopulazioa ikusten ari diren adinekoen sekretuak eta Arabako leku batzuen egoera kritikoena sakon ezagutzeko. Araban 63 herri daude, eta horietako 40tan hamar pertsona baino gutxiago bizi dira. “Batera deialdira aurkeztea erabaki genuenean, gai honekin egin genuen, konturatu bait ginen azken hilabeteetan Espainia hutsari buruz asko hitz egiten dela egunkarietan eta komunikabideetan, baina, zoritxarrez, ez da hain urrutira joan behar fenomeno hori gure etxeetatik hurbil ere gertatzen dela jakiteko”, dio Sergio Azkaratek eta gaineratzen du: “Araban herri asko zeuden lehen bizitzaz beteta, bertan lo egiteaz gain, herrietan ere lan egiten zuten, eta orain edo ia hutsik daude edo familia batzuentzako logela bihurtu dira”. Izan ere, azaltzen duenez, herri horietako askotan, adibidez, hamar pertsona baino gutxiago bizi dira, eta herritar horietako batzuk hirian lan egiten dutela eta herrira lotara bakarrik joaten direla gertatzen da. “Herri bakoitzak bere historia du eta ezin da orokortu. Baina deigarria egin zaigu, egon garen herriaren arabera, ikusi dugula gazte batzuk herrietara joaten direla han bizitzera edo etxe bat erostea merkeagoa delako, baina gero hirian lan egiten dutela eta seme-alabak dituztenean Gasteizera itzultzen direla ikastetxeetatik”, azaldu du. Eta hori gertatzen den bitartean, eta herritar zaharrenak desagertzen ari diren bitartean ere, haiekin Arabako hainbat herriren bizipenak ere desagertzen dira herriak isilik geratuz.
Izartza (Bernedo), Iñurrieta, Marinda eta Tortura (Kuartango), Lacorzana (Armiñon), Sopeñako Gaztelua (Erribera Goitia), Urbina-Basabe (Kuartango), Lahoz (Gaubea), Katadiano (Kuartango) eta Albaina hamar pertsona baino gutxiago bizi diren herrietako batzuk dira. Erroak dokumentala egiteko, gazte hauek ere lurraldeko herririk hutsunetara joan dira, eta, despopulazioaren berri bazuten ere, Azkaratek uste baino gehiago harritu direla dio. “Dokumentala egin aurretik, herri askoren egoera atsekabea zela uste genuen, hain hutsik geratzeagatik tristea. Izan ere, asko gustatzen zait mendira joatea, eta herri horietako batean autoa uzten dudanean, hain hutsik ikusten dut, non pentsatzen baitut neguak gogorrak izan behar dutela, herrian hain jende gutxirekin. Hala ere, ez nuen uste herri batzuen egoera hain larria zenik; bi biztanle besterik ez zituen batean egon gara”, dio. Eta istorio horiek bertatik bertara ezagutzea, herritarrekin hitz egitea, herri huts bakoitzaren historia berpiztea eta bizitzaz beterik gogoratzea izan da Erroak egiterik gauza zailenetako bat. “Hunkitu egin gaitu, eta pena eman digu herritarren zenbait bizipen ezagutzeak, gure herriak husten ari direla ikusteak, baina orain dela urte batzuk hain bizirik zeudela ikusteak, herri bakoitzeko bizilagunek esaten diguten bezala. Tristura eragiten digun zerbait da, tristea. Baina, aldi berean, lan hau egiteko gauzarik politena ere izan da; haiekin egotea, haiek ezagutzea eta dokumental honetan jarri duten ilusioa ikustea, haien historia kontatzerakoan”, erantsi du.
Zailtasunen artean, Sergio Azkaratek aitortu du ez zeudela seguru, taldearen lehen proiektua eta dokumentala zelako, baina asko gozatu dutela esan du, eta Araba eta herri enblematikoak ezagutzea aberasgarria izan dela guztientzat, “oso lan polita izan da”.
Diru-laguntza. Batera, kultur proiektuak elkarrekin deialdiko epaimahaiak aukeratu ditu diruz lagunduko dituen hiru proposamenak. Diru-laguntza deialdiak Larrugorritan, Loa, loa laguna eta Poliedroa vol.1 proiektuak aukeratu ditu. Proposamenen egileek datozen asteetan crowdfunding proiektuak prestatu beharko dituzte, eta ondoren 40 eguneko epea izango dute beren helburuak lortzeko. Horretan laguntzeko Oihaneder Euskararen Etxeak-Gauekoak, Laboral Kutxak eta Vital Fundazioak 2.000 euroko ekarpena egingo diote proiektu bakoitzari. “Hurrengo asteetan crowfunding kanpainak prestatuko dira, eta otsailean zehar abian jarriko”.
