Euskal Herrian euskaraz hitz egiterik ez bada, bota dezagun demokrazia zerri askara. Geure arima hiltzen uzteko bezain odolgalduak ez gara... Euskal Herri euskalduna irabazteko eguna, pazientzia erre aurretik behar duguna. Ez al dakizu euskara dela euskaldun egiten gaituena? Oskorriren Euskal Herrian Euskaraz-en abestiak dioen bezala, euskararen ezagutza eta erabilera funtsezkoak dira oraindik ere munduko hizkuntza gutxituenetako batekin euskal kultura bultzatzen jarraitzeko.
Horrela, gaur, Arabako lurraldeak, Euskal Herriarekin batera, Euskaraldiaren edizio berri bat ospatuko du Euskararen Egunean, hizkuntza honen erabilerak euskal lurraldean duen garrantzia azpimarratzen duten ekintza ezberdinek markatutako egunean. Ildo horretan, DIARIO DE NOTICIAS DE ÁLAVA egunkaria kalera atera da belaunaldi ezberdinetako herritarrekin hitz egiteko eta bertatik bertara ezagutzeko zein diren euskararen erabileran Bizkaiaren eta Gipuzkoaren atzetik jarraitzen duen lurralde honetako herritarren iritzi orokorrak euskal hizkuntzaren erabilerari dagokionez. Zergatik ez dira euskaraz dakiten guztiek gure hizkuntzarekin komunikatzen? Orain duela urte batzuk baino gehiago hitz egiten da euskaraz?
Alor ezberdinetan egindako urtetako lanaren ondorioz, azken 60 urtetan, ulermenean (eta motibazioan) aurrerapauso handiak eman dira. Horrela, azken datuen arabera, euskararen eremu osoan bizi diren 3 miloi lagunen artean, 16 urtetik gorako biztanleen %28,4 (751.500 pertsona) da euskaraz mintzatzeko gai, eta beste %16,4k (434.000 pertsona) ulertzen dute. 16 urtetik beherakoak kontuan hartuta, ordea, euskarak milioi bat hiztun inguru ditu. Euskaldunen dentsitatea handia izan arren (ia bi lagunetik batekin euskaraz aritzea posible da), erabilera soziala ez da handitu erritmo berean. Esate baterako, hizkuntzaren kaleko erabilera 1989tik ez da gehiegi aldatu: elkarrizketen %13 inguru izaten dira euskaraz. Are gehiago, azken neurketetan beheranzko joera hasi zen antzematen. Zergatik?
Gazte askok diote gustatuko litzaiekeela beraien seme-alabek euskara txikitatik ikastea; nahiz eta gazteek egun gaztelaniaz egin
Irati, beste Irati bat eta Nahia egunkari honetan sakontzen dute zergatik gertatzen den hori. Hiru lagun horiek irakasle ikasketak egiten ari dira Gasteizko unibertsitate-campusean. Irati biak lurralde honetakoak dira, eta Nahia, berriz, Donostiatik dator hiri honetara.
Nahiak dioenez, “ni nire eguneroko bizitzan nire lagun eta familiakoekin euskaraz komunikatzen naiz”. Hizkuntza honetaz harrotasun handiz hitz egiten du, euskararekiko sentimendu sendoa duela ziurtatuz. Izan ere, euskaraz hitz egiten duenean erraz nabaritzen da bere euskara euskaldun zaharra dela. Hala ere, Gasteizko kaleetan bere hizkuntza egokitu eta gaztelaniara pasatzen da, Irati biekin beraiek egiten duten moduan komunikatzeko. “Gasteizen bizi naizenetik, askoz gehiago hitz egiten dut gaztelaniaz; izan ere, bitxia bada ere, unibertsitateko nire lankideek euskaraz badakite ere, gaztelaniaz aritzen dira etengabe, eta azkenean, egokitu egin naiz eta euskara albo batean utzi behar izan dut”, dio.
Haren lagunek, Iratik biek, ez dute argi azaltzen zergatik ez duten euskara erabiltzen, hizkuntza jakinda ere. “Gaztelaniaz hitz egiten ohituta gaude. Nire etxean ez da inoiz euskaraz hitz egin, txikitatik hitz egiten dugu gaztelaniaz, eta nahiz eta denborarekin eta eskolan euskararen ezagutza ikasi dugun, ez dugu ohitura hori”, diote biek. “Erosoago sentitzen gara gaztelaniaz hitz egiten”, diote.
Bitxia bada ere, biak ados daude euskararen etorkizunaz pentsatzen dutenean, biek uste baitute belaunaldi berriak euskararen belaunaldiak izango direla. “Nik gaztelaniaz hitz egiten dut, baina etorkizunean ama naizenean, nahi nuke nire seme-alabek ez egitea. Horregatik, nahiz eta nire ama-hizkuntza gaztelania izan eta nik hizkuntza horretan hitz egiteko joera dudan, ama bihurtzen naizenean seme-alabei euskaraz hitz egin nahi izango diet, euskaraz komunikatzeko zailtasunak izan ez ditzaten”, diote biek.
Etorkizunari begira
Antzeko ideia errepikatu dute egunkari honetan elkarrizketatutako zenbait gaztek.
Liherrek, Borjak, Aritzek eta Landerrek, Bilboko lau unibertsitate-ikaslek, ziurtatu dute Bizkaian maizago hitz egiten dutela euskaraz Araban baino. Hala ere, aitortzen dute bietan euskaraz behar luketena baino gutxiago hitz egiten dutela. Zein da arazoa? Zergatik komunikatzen dira gazteleraz nahiz eta euskal hizkuntza ezagutu eta ulertu? “Ez dakit. Ohituragatik dela pentsatzen dut. Unibertsitatean ia denbora guztian euskaraz hitz egiten dugu, baina gero kalean errazago hitz egin eta komunikatzen gara gaztelaniaz. Ez dugu gure hizkuntzatik ihes egiten, ezta gorroto ere, baina gehiago erabiltzen dugu gaztelania”, azaldu dute.
Baina argi dute seme-alabarik dutenean euskaraz hitz egingo dietela laurek. “Suposatzen dut euskarak indarra hartuko duela belaunaldi berrietan, gaur dakigun baina haurtzaroko gure etxeetan ohitura faltagatik hitz egiten ez dugun gazteek euskaraz hitz egiteko asmoa baitugu gure seme-alabekin”, baloratu dute.
Juliak, Iratik eta Sukik 16 urte dituzte eta eredu desberdinetan ikasten dute eskolan. Horietako bik A ereduan (gaztelania hizkuntzan) eta B ereduan (irakaskuntza elebiduna gaztelaniaz eta euskaraz) ikasten dute. Hiruretako batek ere ez du euskara bere eguneroko bizitzan erabiltzen, hiruretako batek ere ez duelako etxean gurasoekin erabiltzen. Beraz, etxetik eta haurtzarotik, beti gaztelaniaz hitz egin dute. Eta orain zailtasun handiagoa dute euskararekin harremanak izateko ohiturarik ez dutelako. Nola konpon daiteke hori? “Joera aldaketa bat aldatzea nahiko zaila da. Gaztelaniaz hitz egiteko ohitura dugu, eta ez da erraza txipa aldatzea eta euskaraz hitz egiten hastea”, baloratu dute hirurek.
Beste iritzi batzuk
Noelia eta Oliviaren ustez, 15 urteko bi gazte gasteiztarrek konponbide erradikalagoa dute: ez behartu euskara erabiltzera. “Zerbait egitera behartzen zaituztenean, horrek nazkatu egiten zaitu. Gu ikasgelan hizkuntza ikastera behartzen gaituzte eta dagoeneko euskarari mania hartu diogu. Kalera irten eta, noski, ez dugu erabiltzen. Zein da irtenbidea? Ez gaitzatela behartu”, proposatzen dute. Aitziberren eta Laienen aburuz, ordea, baliteke hori irtenbide ona ez izatea, nahiz eta “gauza bat inposatzea ez dela irtenbide ona” ere balioesten duten.
19 eta 20 urteko gasteiztar hauen kasuan, hurrenez hurren, “euskara ikastea oso behartua dago, gero eta gehiago behartzen gaituzte erabiltzera, opositaterako ere funtsezkoa da, baina zerbait egitera behartzen gaituztenean, dagoeneko horri mania hartzen diogu; beraz, ez dakit ideia ona den ikastera behartzea”, dio Aitziberrek. “Baina euskara behartu eta bultzatzen ez badute, seguru asko jende askok ere ez luke erabiliko; beraz, konponbide zaila du”, erantzun dio lagunak.
Nolanahi ere, Euskaraldia bezalako ekitaldiek balioa ematen diote hizkuntza horren eta euskal kulturaren garrantziari, ez bailitzateke ulertuko euskara erabili eta ezagutu gabe.
Oskorriren Euskal Herrian Euskaraz abestiak ondorioztatzen duen bezala: Hizkuntza gabe esaidazue nola irtengo naizen plazara, geure arima hiltzen uzteko bezain odolgalduak ez gara.
