A bai, e? Ba ez duzu ijitoaematen!”. Susana ohitutadago jada era horretakoesaldiak behar baino maiztasunhandiagoz entzuten, berezikinorbaitek esaldia laudorioa balitzbezala zuzentzen dionean. Ijito itxurarikez izatea meritua balitz bezala,alegia. “Haientzat positiboa denadiskriminazioaren ondorio da niretzat”,azaldu du. “Egia esan, batzuetannekagarria da, akitu egiten dabat azalpenak ematen, autodefinitzeneta topiko eta estereotipoenaurka egiten”, dio Bartzelonako UnibertsitateanEkonomian lizentziatutako25 urteko gazte katalan honek.Gaur egun Aholkularitza eta ZergaKudeaketako masterra egiten ari daESADEn, enpresen arloko mundurankingetanerreferentzia dennegozio-eskola ospetsuan.

“Bai, ijitoa izateaz gain, harro nagonire herriaz eta nire jendeaz”, gehitudu Susana Martinezek. “Eta nireaurretik izandakoek egindako ahaleginariesker nago ni gaur hemen:nire amak, nire amonak eta nirelehengusinek. Horien guztien merituada. Sarri minorizatuak direnahots asko kondentsatzen ditu Martinezekaldi berean: gaztea, emakumea,katalana eta ijitoa da. Azkenhori da, hala ere, bere kasuan, estigma-iturri nagusia. “Badirudi batzueihuts egiten diedala nire kultura aldarrikatzendudanean, horrek trabaegingo balie bezala. Inori ez diotemodu arraroan begiratzen lan-elkarrizketabatean katalana, emakumeaedo gaztea dela esateagatik. Bai,ordea, ijitoa dela esateagatik. Etalanposturik gabe gelditzeko arriskuaduzu; bizitzan gure bidea egin ahalizateko, gure identitatea ezkutatzenbizi gara”.

“Urte askoan, kultura ijitoa pobreziareneta bazterketaren kulturarekinnahastu da, eta hori aurreiritzia da.Baina, horrez gainera, gure herriarenintegrazioaz hitz egitea asimilazioarensinonimo da beti. Gu disolbatzearensinonimo”, azaldu duMartinezek, eta dio “ondo integratutakoijitoa” kontzeptua ikusezintasunarendohaina izatea dela. Desagertzea.Errealitatean, ordea, hamabimilioi europar baino gehiago dira,herrialde eta eskualde guztietakobiztanleak, eta hizkuntza guztietakohiztunak, Europar Batasunekogutxiengo etniko handienarenordezkari.

Bada denbora bat Interneten blogbat sortu zuela Martinezek, Gitanaeconomista, ekonomiaz idazteko,baina batik bat bere herriarekinlotutako albisteak ikusarazten saiatzeko.“Ez dut oso gogoko blogarenizena, baina funtzionatu egiten dumarka eta komunikazio estrategiagisa, erakarri egiten du. Zoritxarrez,jendearen arreta bereganatzekomodu azkarra da”, dio.

Administrazioko eta Finantzetakogoi mailako gradua ikasi zuen lehenikMartinezek. Aurreneko lanariesker, unibertsitateko lehen urteaordaintzeko behar zuen diruaaurreztu zuen, eta gero, sakrifiziohandiarekin, kalifikazio onak lortzenjarraitzeko ahaleginak eginzituen, ikasketak beka orokor batenlaguntzaz egiteko. Aita langabeziangeratu berria zen, baina beti bultzatuzituen bera eta anaia ikastera.

Susanak dio familiak babestu izanafuntsezkoa izan dela. Susanarenanaia, Daniel, 33 urtekoa, unibertsitaterajoan zen auzoko lehen gazteijitoa izan zen. Kriminologia ikasizuen. “La Mina auzoko ijito gazte batgaizkileak jazartzen?”. Era horretakoburlak jasan behar izan zituenZuzenbide fakultatean zegoenean.“Handia da mesfidantza, eta handia hezkuntza sistemak eragiten duenautoestimu falta”, Susanak dioenez.Horixe da Susanak bere blogeaniraultza ijitoa deitzen duena: “Geuk,ijitook, eta ez beste inork, saiatubehar dugu enpresa zuzendaritzakopostuak izaten, politikan parte hartzen,ekonomian, oposizioak egiteneta administrazio publikoan karguakizaten; baina baita geure komunitatearimezu bat bidaltzen ere: ez ditugugeureak bazterrean utziko”. Susanakdioenez, Katalunian 302.607 kargupubliko baldin badaude biztanleriaosoarentzat, proportzio hutsagatik,3.000 karguk ijitoek izan beharkolituzkete. Baina ez da horrela. Gauzabera gertatzen da Espainiarenkasuan. Eta are gutxiago dira, gainera,proportzioan, karguakdituzten ijito emakumeak.

Noemi Fernandez KataluniakoElkarte IjitoenFederaziokoa da, aktibistaeta Zuzenbidekoikaslea, eta uste duemakume ijitoareninguruko aurreiritziasko izan direla, etaemakume ijitoek diskriminaziobikoitza jasan dutela.“Bost mendez gure aurka izandiren legeak jasan ditugu, jazarpena.Gure historia ez da ikasten liburuetan.Eta duela 40 urte arte Espainianijitoak ez ziren gainerakoakbezalakoak legearen aurrean”.

HERRI ZIGORTUA Ijitoena da Europabenetan batu duen herria, askotanbere buruaren aurka izan badaere. Horixe da ijitoen aurkako joera.Arrazismoaren molderik sustraituenaeta kasurik gutxien egin zaionaEuropan, oso zolia eta are normalizatuaere. Hori gertatu da Europakmendeak daramatzalako ijitoenherria zigortzen eta seinalatzen, saritubeharko lukeen bakarra den arren;saritu, guztiz aparta den zerbait lortuduelako: bere kultura parekorikgabeari eutsi diolako mugez etagerrez gaindi, lurralderik eskatugabe, egoismoaren mende erori gabeeta kontinenteko kultura ireki etatransbertsal bakarra bihurtuta.

1971ko apirilaren 8an Londresenegindako bilera batean, mundu osokoijitoek bandera bat izatea erabakizuten, eta enblema gisa gurdi-gurpilbat aukeratu zuten, eta ereserkigisa Djelem, Djelem izenburua duenkantua. Askatasunaren aldeko oihugarbia: Ibili eta ibili egin nintzen,haien hizkuntzan. Horixe da EuroparBatasuneko gutxiengoen arteangehiengoa duenaren enblemenzerrenda apala. “Ni baikorra naiz,aldaketa garaia da eta une on baterantzgoazela uste dut”, dio Susanakindarrez. “Baina, hain zuzen erehorrexegatik, ezin gara gelditu,aurrera jarraitu behar dugu”. Azkenbatean, ibili eta ibili.