“Egiten den euskal pelikula bakoitza inflexio puntu bat da”

Antzezle familia batek beti an-tzerkira jotzen du?

-Telmo Esnal (T.E.): Itxurakerietan jarraitzen dute.

-Asier Altuna (A.A.): Hamalau urteren ondoren familia ez da aldatu.

-T.E.: Jendea den bezalakoa da, ez da aldatzen.

-A.A.: Agian aldatu dena testuingurua da. Garai horretan, momentuan sentitzen genuen zerbait kontatu genuen. Orain, garai hauei, gizarte honetara, politika egiteko egungo moduetara egokitu gara.

-T.E.: Patrizio bera ez da aldatu. Lehenengo pelikulan bere lantegia xahutu zuen eta hemen beste zerbait xahutzen du.

‘Agur Etxebeste!’-k badu kritika sozial eta politiko nahiko sakona.

-T.E.: Kritika baino, nolakoak garen islatzen du.

-A.A.: Nori ez zaio gustatzen pintxoak debalde jatea? (barreak).

-T.E.: Eta dirua erortzen bada, pentsatu gabe nondik datorren, ongietorria da; hartu eta listo. Gaizki iruditzen zaigu besteak egiten duenean, baina (ez dut esango mundu guztiak egingo lukeenik) egiten dugu.

-A.A.: Orain dela urte batzuk arte ez genuen egun ustelkeriaren inguruan dugun kontzientzia hori. Modu batera edo bestera pikaro samarrak ginen. Hasieratik gure buruaz barre egitea zen helburua.

-T.E.: Halere, hori pelikularen abiapuntua besterik ez da. Aupa Etxebeste!-k eta Agur Etxebeste!-k familia baten erlazioa kontatzen dute, nola erabaki batek guztiak baldintzatzen dituen. Ustelkeria aitzakia da, macguffina, nolabait esateko, baina interesatzen zaiguna familia-harremanak dira. Familia honen ezaugarria da momentu okerrenetan elkartu eta aurrera egiten duela.

-A.A.: Elkartzen direnean, gainera, guztiak funtzionatzen du, aurrean zailtasun oso potoloak izan arren.

Ramon Agirreren pertsonaiak hainbatetan dio funtzionatzen duen zerbait ez dela aldatu behar.

-T.E.: Hori da beti entzuten dena, ez? Leku guztietan zerbait baldin badago zerbaitegatik izango da. Nabari da hainbat kasutan ez dela ondo funtzionatzen duelako, batzuei ondo datorkielako baizik.

Hamalau urte geroago, zergatik berreskuratu dituzue Etxebestetarrak?

-T.E.: Ez zen gure ideia izan. Ekoizleak etorri ziren ideiarekin eta momentu egokia iruditu zitzaigun berriro elkartu eta gaur egun familia zer egoeratan egongo zen pentsatzeko. Alde batetik, erronka handia zen. Bigarren parte bat beti da erronka, baina ohore bat ere bada. Ez da askotan gertatzen, oso zaila da bigarren parte batean norbait interesatuta egotea.

-A.A.: Departamentu guztietako ia ekipo guztiak berriro biltzea oso polita izan da. Lagunak gara, gainera. Filmazioa plazera izan da. Ariketa moduan ere, oso polita. Enkarguaz ari naiz. Elementu batzuk hor daude, pertsonaia batzuk, etxe bat, aurreko pelikulan Patrizio udaletxera bidean utzi genuen.... Gaia hor zegoen eta jolasten hasi ginen. Gozoki bat izan da.

Hamalau urteko ibilbidearen ondoren, ekipoaren egiteko moduak aldatuko ziren. Diferentzia handirik sumatu duzue lehenengo pelikula eta oraingoa filmatzean?

-A.A.: Errespetu handia genion Aupa Etxebeste!-ren filmazioari, gure lehen film luzea zen. Honetan, guztion jarrera ausartagoa izan da. Teknikoki ere, alde guztietatik, eskarmentu askoz gehiago erakutsi dugu. Errazagoa ere izan da.

-T.E.: Adibidez, Peio Villalbak (zuzendari artistikoa) etxea zuria egitea proposatu zigun; zineman ez da ohikoa ez delako ondo gelditzen. Baina pentsatu genuen: zergatik ez? Lotsagabeago izan gara. Aurrekoa planifikazio eta filmazio aldetik askoz itxiagoa izan zen. Orduan, lehen pelikula izanik, beste gauza batzuk bilatzen genituen. Oraingoan, halere, familia horren esen-tzia mantendu nahi izan dugu.

-A.A.: Beste pelikula ere hor dago eta honek aurrekoari keinu asko egiten dizkio. Hori egiten asko gozatu dugu.

-T.E.: Aurrekoa ikusi gabe bigarren partea bere osotasunean ulergarria izateko lan egin dugu. Aurrekoa ikusi baduzu, ordea, keinu batzuk hobeto ulertuko dituzu.

Etxebestetarren agurra da honakoa edo hemendik beste hamalau urtera hirugarren zati bat filma-tzeko aukera ikusten duzue?

-T.E.: (Barre egiten dute). Nork daki. Titulua horrexegatik etorri zen, Agur Etxebeste! egingo dugu ea bakean uzten gaituzten. Gero, egia da, pelikulan gertatzen denarekin lotura daukala. Etorriko da? Agur hitzaren ondoren ez dakit zer beste hitz erabili dezakegun. Hemendik hamalau urtera, auskalo. Agian okurrituko zaigu besteren bat (barreak).

Zaila izan da aktoreak konbentzi-tzea bigarren film honetan parte hartzeko?

-T.E.: Gidoia idatzi baino lehen, laurengana jo genuen. Laurek baiezkoa botatzean hasi ginen idazten. Gero, istorioa aurrera zihoan heinean aurreko pelikulako pertsonairik agertzen bazen, aktorearekin kontaktuan jartzen ginen. Norbaitek ezezkoa esan izan balu, gidoia beste bat izango zatekeen. Aukera izan dugu gurekin Brinkolan ibili zen jendeari deitzeko.

Iban Garateren kasuan, denbora zeraman aktore lanetan ibili gabe. Beste ogibide batean dabil orain, berriemaile.

-T.E.: Iban beti ondo dabil, motzean beti dabil ondo (barreak).

-A.A.: Iban pelikulako kontrapuntua da. Pisua beste batzuek eramaten dute baina oreka bat sortzen du, publikoaren begirada gehitzen dio istorioari. Hori da bere funtzioa eta oso ondo egiten du. Iban beti izan da aktorea. Berak gozatu egin duela uste dut.

-T.E.: Ibanek egiten duen guztia ondo egiten du.

Kontrako galdera eginez, agian, zaila zena proiektu honi ezetz esatea zen.

-A.A.: Oso harrera ona izan zuen.

-T.E.: No puedo no estar, esan zuen norbaitek.

Filmak zuen aurreko lanei keinu egiten die.

-A.A.: Azkenekoz 2016an Iraila egiteko bildu ginen -Kalebegiak proiektuaren laburretako bat-. Gauza asko bizi izan ditugu elkarrekin: laburrak, Aupa Etxebeste!, Brinkola... Ez diogu lehenengo parteari keinu egin, gure filmografia osoari baizik.

Egungo ikuspegitik, ‘Aupa Etxebeste!’ euskal zinemagintzan inflexio puntu bat izan zela uste duzue?

-T.E: Ordura arte oso geldirik zegoen euskal zinema. Jaurlaritzak eta telebistak bat egin zuten lehen filma izan zen Aupa Etxebeste!, euskal zinema bultzatzeko asmoarekin. Ondoren etorri dira etorri direnak. Beti esaten dut suertea izan genuela. Garai horretan gidoi bat idatzita genuen baina pentsatzen genuen inoiz ez zela egingo.

-A.A.: Inflexio puntu asko daude. Aupa Etxebeste! bat izan zen, baina hau ere izango da. Euskal zinemagintzan egiten den lehen sekuela da. Egiten den euskal pelikula bakoitza inflexio puntu bat da. Handia ere beste bat da, ekoizpen aldetik ausarta izan da. Errementari euskaraz egindako generoko pelikula izan da. Aupa Etxebeste!-ren ondoren etorri ziren guztiekin industria txiki baina fidela sortu da. Teknikari pila batek hemen lana zutela sinistu zuten eta enpresak sortu ziren. Hor, adibidez, Txepe Larak zeresan handia izan du.

Zinemira saria jaso zuen atzoko galan.

-T.E.: Bera izan zen Aupa Etxebeste! bultzatu zuena.

-A.A.: Berarekin aurretik ofizio bat ikasi genuen, laburrak egiten, Helena Tabernaren lehen erdimetraia ekoiztu zuen? Hor hasi ginen pentsatzen hemen bazegoela industria sortzeko aukera. Hemen eten bat egon zen eta guztiak Madrilera joan behar izan genuen lanera; gaur egun teknikariek lana hemen egiteko aukera dute.

-T.E.: Txepe Lara izan da teknikari asko eta askori lehen aukera eman diguna. Ez bakarrik teknikari moduan, aurrerago zuzendari moduan ere. Txotx berarekin egin genuen, 80 ezetz ere bai. Gala berean Agur Etxebeste! aurkeztea, bera hor agertuta, eta saria ematea oso keinu polita da guretzat.

Nola ikusten duzue euskal zinemaren sektorea?

-T.E.: Nik ez daukat ikuspegi orokorrik. Sentsazioa daukat ausartagoak garela sortzaileak sorkuntza horiek babestu behar dituztenak baino. Badirudi kexa dela, baino ez da. Proiektu bakoitza aurrera eramatea oso zaila da. Orain dela hamalau urte ematen zen diru kopurua eta orain ematen dena antzekoa da. Gaur egun ez dira bost pelikula euskaraz egiten, bat edo bi egiten dira, orain dela hamalau urte bezala.

-A.A.: Nik esango nuke aniztasun handia dagoela, pelikula tipo dezente. Orain, gainera, ez dakit zer gertatzen den baina denak datoz hona filmatzera. Pelikula bat atera behar dugun bakoitzean borroka latza izaten dugu, baina pelikulak egiten dira eta, normalean, nahiko txukunak.

-T.E.: Boom antzeko bat dago.

Hemendik aurrera, zer?

-T.E.: Ni geratu beharrean nago. Ideiak baditut; baina argi, ezer ez. Azken hiru urteetan Dantza pelikula egin dut eta, gainera, Urbeltzekin 25 minutuko zazpi dokumental. Promozioarekin ere asko bidaiatzen ibili naiz. Distantzia hartu behar dut. Baditut ideiak eta ari naiz zerbaitetan, baina fundamentuzko gutxi. Ez dut burua ezertan sartzeko.

-A.A.: Arzaki buruzko dokumental bat bukatzen ari naiz, orain dela bi urte hasi ginen filmatzen. Agur Etxebeste! eta honekin nahiko liatuta ibili naizela sentitzen dut.

‘Aupa Etxebeste!’ eta ‘Agur Etxebeste!’, biak, Zinemaldian proiektatu dira lehen aldiz.

-T.E.: Egun berean biak, gainera, irailaren 24an.

Zinemaldia euskal sortzaileak bultzatzeko plataforma da?

-T.E.: Ondo egiten baduzu, bai (barreak). Guretzat erakusleiho ezin hobea da. Zinemaldiak, nazioarteko jaialdi bat den heinean, bere izen ona galduko luke gure pelikulak aukeratzeko garaian zorrotza izango ez balitz. Hemen egina egonagatik ez du zertan Sekzio Ofizialean egon behar; hori txarra litzatekeela uste dut. Agian gure zinemarentzat beste espazio bat beharko genuke, agian Zinemaldiaren barruan edo kanpoan. Galizian edo Katalunian egiten den bezala, beste jaialditxo bat, hemen egindako pelikula guztiak botatzen dituena. Hau ere asko pentsatu gabe diot.

-A.A.: Guretzako hurbileko jaialdia da, mundu osoan oihartzun handia duena. Ostiralean estreinatuko dugu guk filma eta, uste dut, Zinemaldia baino leku hobeagorik ez dagoela pelikulari bultzada emateko. Kristoren bozgorailua da.

‘Aupa Etxebeste!’-rekin egin zenuten bezala, hau ere gaztelaniara itzuliko duzue?

-A.A.: Aupa Etxebeste! eta gerora etorri diren film gehienak gaztelaniara bikoiztu ditugu. Agur Etxebeste!, ez. Banatzaileen erabakia izan da, nik behintzat oso ondo hartu dudana. Konturatu gara zine komertziala Espainian hizkuntza eta star-systemera oso mugatua dagoela. Jendeak Espainian ez du zinema bertsio originalean ikusten eta bikoiztuta, ere ez. Zergatik? Komedia izanik ez dago Santiago Segurarik, Ramon Agirre agertzen da. Ezaguna da, baina ez da komedia ikono bat.

-T.E.: Publikoaren artean arrakasta duten filmak Antena3 eta Tele5k ekoiztutakoak dira. Izarrak dituzte eta estreinaldi garaian bonbardaketa mediatiko bat egiten dute. Hortik kanpo oso zaila da zinemetara iristea.

Halere, ‘Aupa Etxebeste!’ nahiko hedatu zen Estatuan.

-A.A.: Zirkuitua oso txikia da.

-T.E.: Egia da Espainiako zine langileen artean ezaguna dela.

-A.A.: Goyetara ere iritsi zen, hori ere egia da.

-T.E.: Espainiako industriak gure pelikulak ezagutzen ditu eta Loreak eta Handiaren bitartez, are gehiago. Aurretik ere Bertsolari, Aupa Etxebeste!, Amama... ezagunak dira.

-A.A.: Baina publikoarengana ez dira iristen. Azkenean film independenteak bihurtzen dira, ez daudelako gaztelaniaz eginda. Halere, luxu bat da pelikula hauek egitea. Gure istorioak kontatzen ari gara, kondizio onetan.