“Supremazismo linguistikoaren intelektualek gizartean eragin nahi izan dute, lortu dute eta gu ez gara enteratu ere egin”

1998an ‘El libro negro del euskera’ kaleratu zenuen euskarak jasandako errepresioa intelektualen testuen bidez agerian uzteko. Zergatik ikusi duzu beharrezkoa bigarren zati hau egitea 20 urte beranduago? -Bigarren zatia ez da, hori baino askoz gehiago da. El libro negro del euskeran abisatzen nuen halako joera errebisionista bat abiatzen ari zela. Gogoratu behar da 1998koa dela liburua: Ermuako espiritua, Lizarrako ituna, Aznarrek Egin itxi zuen... Atzera joanda, Franco hiltzean desmemoria programatu zen. Ahaztu egin behar ziren egindako gehiegikeriak: Trantsizioa ezer hautsi gabe planteatu zen, jarraipen moduan, ez zen behatza begian sartu behar. Handik 20 urtera dator lehen liburu hori: mugimendu bat abiatzen da, erlatibizatzen duena, joera errebisionista bat abiatzen da. Talde bat eratua zegoen. Orain, beste 20 urtera, talde horrek bide handia egin du eta hori harrapatu nahi nuen.

Joera hori indartu da?

-Sekulako bidea egin du. Desmemoriatik errebisionismora pasatu dira eta baita negazionismora ere. Mugimendu handia dago, dena ukatzen duena: euskara ez da pertsegitu, libertateen kontrakoa izan da Franco, baina sekula ez euskararen kontrakoa. Nonahi ageri dira horrelakoak. “Franco no prohibió el uso del euskera”, Jon Juaristi. “Fue enemigo de las libertades, no del euskera”, Mikel Azurmendi. “La represión lingüística es un mito, jamás se prohibió hablar en euskera”, Vizcaíno Casas.

Hori dena errotu egin al da?

-Bai, errotu da. Hizkuntzari buruz bakarrik ez, gauza bera gertatzen da politikan, errepresioa ukatzen da. Hiztunek beraiek, komunitate linguistikoak erabaki du hizkuntza abandonatzea, ez legeek, ez estatuek. Hori diote. Eta 20 urte hauetan hori mamitu eta indartu da. Supremazismo linguistikoa da jarrera hori, liburuaren-tzat Juan Carlos Morenok egin duen sarreran aipatzen den bezala.

Egoerak okerrera egin du orduan.

-Bai. Doktrina egin delako. Hori badago jada. Eta hori zabaltzen da, horrela saltzen da eta erosleak baditu, ikusten denez. Horretan atzera egin dugu, indartu egin dira supremazismo linguistikoaren aldeko indarrak.

Horri aurre egiteko saioa da liburua?

-Bai. Liburu honek hori bildu nahi du, corpus bezala jarriz, hor ikusten delako hau ez dela gutxi batzuen iritzia. Doktrina bat dago atzetik, jarrera bat, supremazismo linguistikoak adierazten duena. Garbi ikusten da españolismo linguistikoaren barrunbea. Gehiengoa, nagusitasuna beti dauka espainolak. Beste hizkuntzak, kasu honetan euskara, baina baita katalana ere, bigarren mailakoak dira. “Es una lengua inferior, solo tiene valor sentimental, es una lengua fragmentada”. Gregorio Salvadorrek dio hori, zortzi hizkuntza daudela euskaran. Eta linguista da, izen handikoa... Hori dena esaten da, horrela botatzen da... Ez da iritzi sinple bat, honek hizkun-tza politikari zentzua kendu nahi dio. Ahalegin handi bat dago horretan eta hori da nobedadea lehendik hona. Lehen hizkuntza politikaren erritmoak diskutitzen ziren; orain hauek diskutitzen dutena hizkuntza politika bera da, hizkuntza politikak berak ez daukala zentzurik diote.

Zergatik?

-Hizkuntza politikak hiru oinarri ditu: hizkuntza propioa dela, identidade tresna dela eta integrazio tresna dela. Eta hirurak ukatzen dituzte, legitimitatea kentzen diote hizkuntza politikari. Hizkuntzaren aldeko politika egitea zentzugabekoa iruditzen zaie.

Iritzi horiek indartuta daudela eta, arriskuan egon daitezke euskararen inguruko hizkuntza politikak?

-Ez dut uste errebisatuko dituztenik hemengo hizkuntza politikak, baina ez dira indartuko, ez zaie erraztasunik emango. Hemengo instituzioetan abertzaleak dauden bitartean mantenduko dira, horretan ez dut inongo zalantzarik egiten; baina hauen ikuspuntutik oinarririk gabe geratzen gara, airean, erroak gora bagenitu bezala. Eta horrek dakar hizkuntza guztiona ez dela pentsatzea, batzuena dela, abertzaleena. Hori ikaragarri arriskutsua da, sekula ez darama hizkuntza bat herri baten ondare izatera. Doktrina horrek lan handia egin du azpitik. Hori da topatu dudana, neure sorpresarako neurri batean.

Sorpresa hartu al duzu?

-Bai, ez nuen uste horren indartuta zegoenik, nik uste baino gehiago landu dute eta oso arriskutsua iruditzen zait bide hori. Eta gu ez gara enteratu ere egin. César Vidalen edo Paco Umbralen hitzak txorakeriak balira bezala hartu beharrean, osotasun baten zati bezala hartu beharko genituzke. Hori da corpus honen asmoa.

Estrategia baten baitan daudela esango zenuke?

-Hori esatea asko da, beste gauza ba-tzuk suposatzen dituelako estrategia bat egoteak. Ideologia baten parte bezala bai, supremazismo linguistikoarena. Oso modu zakarrean ari-tzen dira gainera, harrituta nengoen testuetan aurkitutako tonuarekin. Ignacio Sánchez Cuencak La desfachatez intelectual lanean salatzen duena da nik topatutakoa eta autoreak ere berak ziren askotan. Machismo discursivoa litzateke: tonua, insultoa, prepotentzia, sententzia, testosterona intelektuala, kontundentziaz betea... Diego Gambettarena da terminoa eta etengabe agertzen da. Emakumeen presentzia ere huskeria da: 20 testu dira haienak eta guztira 700 baino gehiago bildu ditut. Ez dakit hori esanguratsua den edo ez. Baina izugarria da deslegitimazio honen pilaketak dakarkiguna.

Jarrera hori Espainian bakarrik edo Euskal Herrian ere ari al da indar-tzen?

-Bildutako testuetan hemengo intelektual batzuk ere badaude: Fernando Savater, Jon Juaristi, Mikel Azurmendi, Aurelio Arteta... Nafarroan lan handia egin dute, Aurelio Arteta batez ere misiolari izan da han, modu sakrifizial batean planteatu izan du berea. Nafarroa da punturik ahulena eta hor bete-betean ibili dira. Orain hala ere ez ditut oso aktibo ikusten.

Nafarroan, hala ere, hizkuntz politikak zalantzan jartzen dituzte gaur egun alderdi batzuek eta gizartearen zati batek.

-Politikoek orain hor esan dituztenak dira intelektual hauek esandakoak, hemen agertzen diren argudio berberak dira.

Eragina dute orduan egunerokoan.

-Noski badutela. Hauek ez daude isolatuak. Hori da liburuan dagoen konstante bat: alde batetik dago agintea, legeak sortzen; eta gero intelektualak, hori legitimatzen. Prentsan ere publikatu dituzte artikuluak. Hauen ezaugarri bat da tokian tokiko hedabideetan aritzen direla, irakurriak dira, iritsi dira jende arruntarengana, eta politikariengana zer esanik ez. Aktiboak dira, eragin nahi izan dute gizartean eta lortu dute. Eta gu ez gara enteratu. Barre egin izan dugu eta gehiegikeriak iruditu zaizkigu... Zenbat aldiz lotu duten euskara ETArekin, etengabe-etengabe... Eta horrek atzetik intentzio handia dauka. Gratuitoki eman izan dira argudio horiek, euskararen izenean hil egiten dela...

‘Egunkaria’ren kasua ere hor koka daiteke?

-Hortxe kokatzen da. Guardia Zibilaren ponentzia aurkitu genuen hor ad hoc egindakoa. Esaten zuen euskararen aldeko lan guztia, Jaurlaritzatik kanpo, ETArena zela, guztia bat zen, guztia berdina, eta Egunkaria ere hor zegoen. Sententziak esaten du oso garbi aurreiritziekin antolatutako operazioa izan zela, ondorioetatik abiatu zirela argudioen bila eta argudio horietatik ez ziren ondorio horiek ateratzen. Baina hor dago iritzi hori, eta horrek lan egiten du. Orduan errazago zen ETA zegoelako, orain zailago, baina lan asko dago eginda eta iritzi horiek jendeak mamituak, bereganatuak dauzka. Hori da liburu honek bistan uzten duena, zeintzuk izan diren horretara iristeko argudioak, non dauden. Eta ideologia bultzatzaile baten azpian kokatzen direla.