Hitzen bozgorailuak

Bere lehen urrats horietan aurkitu zuen lagunetako bat egun Pamielako arduradunetako bat den Pello Elzaburu izan zen. Xamarren antzera, Elzaburu dibulgazioaren munduan dabil sartuta azken hamarkadetan eta herri honen inguruko ezagutza aparta dauka. Biok hitz egin dute dibulgazioaren garrantziaz, herri honen ezagutzaz baita bidean topatzen dituzten oztopoez ere.

Euskalgintza eta dibulgazioaren mundu hau ez da horren handia Nafarroan, aspalditik ezagutuko duzue elkar...

Pello Elzaburu: 20 urte izan daitezke.

Xamar: Aise.

P.E.: Orhipean argitaratu zenetik.

X: Auzolan liburutegian zenbiltzanetik ezagutzen zaitut nik.

P.E.: Pamiela Auzolan liburu dendatik sortu zen, bai. Oso ongi gogora-tzen dut behin Paz de Zigandara joan nintzela eta hango zuzendari zen Jose Luis Gorostidiri erakutsi niola Orhipean, berak izugarri bultzatu zuen proiektua, sutsuki. Behar-beharrezkoa ikusten zuen eta irakasleen artean banatzeko erosi zituen lehen aleak.

X: Horrela sortu zen, hain zuzen ere, egitasmoa. Irakasle nenbilen Jaso Ikastolan eta nik ere behar bat ikusten nuen. Orain modan dago euskal curriculum delakoa, baina batzuek orain dela 30 urte ere horren beharra ikusten genuen. Pixka bat denetarik egiten nuenez, baita marraztu ere, animatu nintzen horrelako proiektu bat aitzinera eramatera. Urteak eman ditugu horrelako proiektuekin, baina probatu da merezi dutela.

Pamielan kontent egonen zarete Xamarrekin...

P.E.: Egundoko ibilbidea izan dituzte bere liburuek. Zenbakiak han daude eta Orhipean, esate baterako, lau hizkuntzetan dago eta best- seller bat izan dela esan dezakegu. Gaztelaniaz izan duen harrera ere itzela izan zen eta frantsesez zein ingelesez lehen edizioak agortu ziren. Horren atzean promozio lan handia dago. Egileak lan asko egin du liburua idazteko, baina liburua defendatzeko ere lan ikaragarria egin izan du.

X.: Promozioarena ematen ditudan hitzaldiei lotuta doa. Harrigarria izan daitekeen arren, euskal mundu honetan oso zaila da interesa lukeen jendearengana heltzea.

Xamarrek idatzitako "Orhipean" eta "Euskara jendea", bere itzulpenak barne, edota Mark Kurlanskyren "The Basque History of the World" liburuek oso harrera ona izan dute. Zer dela eta?

X.: Bistan da jendeak baduela herri hau zer den ezagutzeko gogoa. Arazoa da normalean aurkitzen duguna doktoretza tesiak direla, oso liburu zailak irakurtzeko. Nire ideia liburu hauekin anglosaxoiek erromatar edota maien inguruan egiten dituztenen antzeko lan bat egitea zen, irakurtzeko erraza. Oso zaila ikusten banuen ere, sostengua aurkitu nuen eta aitzinera egitea lortu nuen.

P.E.: Euskal Herrian lauzpabost unibertsitate daude eta, horrekin batera, eleberri historikoa. Tesi eta fikzioaren artean behar zen horrelako zerbait, jendeari erraz hel dakiokeen zer edo zer. Han badago desafio handi bat.

Erronka idazle zein editoreentzat...

P.E.: Dudarik gabe eta arrazoi askorengatik. Horrelako formatua duten liburuak egitea oso garestia da eta, aldi berean, ez dago Xamar bezalako idazle askorik irakurleari gauzak erraz ipini nahi dizkiona.

Harrigarriena, hala ere, atzerrian herri honen inguruan duten interesa da eta, esate baterako Guggenheim Bilbao Museoan Xamarren liburuen itzulpenek izan duten harrera.

X.: Guggenheim Museoa gure saltzailerik onena da.

P.E.: Honen bueltan badago pasadizo bat euskaldunon konplexuak ongi erakusten dituena. Argi genuen Orhipean-ek norabide bikoitza zuela: batetik, euskaldunontzat zen eta, bestetik, gure kultura munduari ezagutarazteko zen. Eusko Jaurlaritzan, itzutzeko laguntza txiki bat eskatu genuenean, egon zen goi-kargu bat uste zuena ez zela itzuli behar. Bere ustez, euskaldunon inguruan eman behar zen irudiak modernoagoa izan behar zuen; Guggenheim eta horrelakoak adibide moduan ipini zizkigun. Zorionez, bere kideren batek kontrakoa pentsatu ei zuen, itzuli zen eta azkenean Guggenheimen izugarri saldu zen liburua. Hori kontrajarri nahi eta ikusten dugu turistak direla Orhipean aukeratzen dutenak gure herria ezagutzeko.

X.: Ingelesezko itzulpena egiteko eskaria Margaret L. Bullenengandik jaso genuen, hain zuzen ere, gero itzulpena eginen zuen pertsona. Alemanieraz itzultzeko eskaria ere jaso dugu eta katalanez itzultzeko asmoa ere aspalditik badago.

P.E.: Katalunian zale asko ditugu, tartean El Último de la Fila taldean ibili zen Quim Portet, baina erakundeen jarrera dela-eta kostatzen ari zaigu itzulpena plazaratzea. Japoniatik ere itzultzeko eskatu digute.

Zer mailan gaude euskaldunok gure kulturaren ezagutzan: ingurukoen parean, goitik edo behetik?

X.: Gure ingurukoen azpian, hori zalantzarik gabe. Gerra ondoren hutsune handia izan da eta gero, 20 urte baino gehiagoren ostean, Eusko Jaurlaritza hasi zen euskal curriculum baten beharraz hitz egiten. Hori begi bistakoa zen, herri batek bere buruaren ezagutza izatea estrategikoa da. Baina ez da landu.

P.E.: Mailak daude, baina euskaldun izatearen kontzientzia gure herriaren inguruko ezagutzaren gainetik dago.

X.: Ados nago.

P.E.: Badago koska handi bat hortxe eta belaunaldien araberako zein lurraldeen araberako mailak daude.

X.: Arazoetako bat da hedatuta dagoen Estatu batek ederki zaintzen duela ezagutza horren transmisioa, eskolaren bidez, hedabideen bidez... Guk ez dugu ahalmen hori EAEn eta Nafarroan are eta zailagoa da, esaten baitizute egun ezin duzula erabili zazpi probintzietako Euskal Herriko kontzeptu hori. Baina zer diostazue? Broma bat al da? Eurek ongi zaintzen dute beren ideologia eta guri nazionalistak esaten digute.

P.E.: Horrela da, bai.

X.: Bestalde, herri honen inguruan daukagun pertzepzioa kanpokoek ezarri digutena da, herri basa eta isolatua garela, alegia. Euskara Jendea-n erakutsi nahi genuena da herri hau ez dela sekula santan isolaturik egon. Etengabeko mugimendua egon da, Europako autopista handienetako batean egon gara eta beti egon gara irekirik.

Hauxe al da euskaldunon inguruko mitorik handiena?

X.: Nire ustez bai, eta hizkuntzaren izaerak badu zerikusia. Hizkuntza isolatua da eta ez da desagertu, beraz, batzuek eraman gaituzte pentsatzera ez gaituztela konkistatu eta hemendik ez dela inor ere pasa. Nahi izan duten herri boteretsu guztiek konkistatu gaituzte eta hemendik herri asko igaro dira garai guztietan. Han ere badago euskaldun borrrokatzaileen irudia.

P.E.: Opari pozoituak dira. Bi mito daude. Isolamendua nagusiena da eta, horrekin batera, Xamarrek dioen bezala, ez gaituela inork ere konkistatu dioena. Isolamenduaren teoria horrekin esan nahi da ez garela gure kultura garatzeko gai izan. Konkistatuak ez garela izan esaten denean, iradokitzen da herri basatiarena.

Xamarrekin batera, Nafarroan badaude idazle asko herri honen iraganean arakatzen ari direnak, horietako asko Pamielaren eskutik.

P.E.: Ahots horiek ukaziotik sor daitezke. Nafarroan gertatzen ari dena urte batzuen buruan doktoretza tesi askotarako emanen du, baina ez historiagintzan baizik eta psikologian edota psikiatrian. Izugarria da nola elite bat, kanpotarra ez dena, saiatzen ari den bere identitatea desitxuratzen. Beharbada egoera horrek behartzen gaitu ahalegin hori egitera, ez dakit hori ote den. Bestalde, Pamielak apustu handia egiten du dibulgazioaren alde. Xamarren liburuen antzeko askorik ez dago, baina badugu sail bat, saio eta testigan-tza deritzona, dibulgazioan oinarrituta. Han baditugu beste best-seller apalagoak Farm Westeko Euskal Herria edota La navarra maritima bezalakoak. Azken hau erreferentziazkoa bilakatu da eta euskaldunok dugun beste hutsune batean argia ekartzera dator, beste zenbait libururekin batera.

X.: Bere garaian Orhipean liburuari egin zitzaion kritika bat izan zen oso liburu nafarra zela. Izenburutik hasita bazen oso nafarra, hala nahi bainuen. Orhi lehen bimilakoa den mendi mitiko horrekin ere erreibindikatu nahi nuen Nafarroa eta Iparraldea, hain zuzen ere, gaur Euskal Herria ez dena ofizialki.

Izan ere, euskaldun askorentzat euskalduntasunaren erdigunea Gernikan dago Iruñean baino gehiago.

X: Hori horrela da, ados nago.

P.E.: Hala da, baina aldatzen ari delakoan nago. Gure liburuak asko saltzen dira Bizkaian, Araban eta Gipuzkoan eta jende askok ikuspegi zabalagoa du.

X.: Ni dibulgazioan nago erabat sarturik Bilboko Zenbat gara elkarteak ikastola uzteko aukera eman zidalako. Fan batzuk ziren eta, oso modu bilbotarrean, ikastola utzi eta eurek mantenduko nindutela esan zidaten, baldin eta haiekin lan egiten banuen hitzaldiak emanez, irakasleak trebatuz eta liburuak idatziz. Haiengatik izan ez balitz nire azken liburuak ez ziren karrikaratuko, lana eta familiarekin ezinezko bainuen.

Nafarroako egoera aipatu duzue, nola bizi izaten duzue?

P.E.: Beste egoera batean lan egitea nahiago nuke. Ez dugu beste aukerarik eta ez dugu etsiko, besteak beste, aurrean ditugunok ez dutelako arrazoirik. Alabaina, oso nekeza da.

X: Ados nago.

P.E.: Ebidentea dena, nabarmena dena, defendatzen egon behar izatea oso nekeza da. Malenkonia izugarrai sortzen zaigu askotan (barreak).

X: Nekea da sortzen zaiguna, bai. Hala ere, esan behar dugu oso atsegina dela aurkitzen duzunean jendea esaten dizuna "Zu zara Xamar? Esker mila". Oso ederra da.

Alde horretatik, ederra izanen da zuen lana.

X.: Izugarri polita.

P.E.: Horrela da. Argi gera daila gu ez garela negartien klubekoak, inondik inora. Pribilegiatuak gara, besteak beste, egiten dugulako gustatzen zaiguna. Hori oso polita da, zailtasunak zailtasun. Aldi berean, gauza batzuk etsigarriak diren bezala, datu batzuk oso positiboak dira eta lanean jarraitzera animatzen gaituzte.