makume artista garaikideen lan-bildumen parekotasunik ezak, haien artxiboak ez kontserbatzeak eta haien lanak ez erakusteak luzatu egiten dute dagoeneko porrot eginda dagoen inklusio historikoko prozesu hori”. Ikusizko arteetan espezializatutako teorialariarena da esaldia, Griselda Pollock artearen analista kultural eta historialariarena, baina Artium Museoaren eta haren zuzendari Beatriz Herráezen bihotza eta pentsamendua ere izan liteke. Horregatik, museo honetako zuzendariak, Elena Roseras liburutegiko eta Euskal Artisten Ikerketa eta Dokumentazio Zentroko arduradunarekin batera, mimoz, pazientziaz, ilusioz eta dedikazioz lan egiten du zentro honetan duela urtebetetik, porrot egin ez duen inklusio historiko baten alde borrokatzeko.
Artium, Euskal Herriko Arte Garaikidearen Museoko Euskal Artisten Ikerketa eta Dokumentazio Zentroa -praktika artistiko eta artearen teoria feministak- museoak artearen orainarekin eta historiarekin duen konpromisoaren emaitza da, batetik, eta emakume artista eta teorialari feministak diziplinaren kontakizunetan eta jarduera-esparru guztietan txertatzeko duen eginkizunarena, bestetik. Euskal emakume artisten ekoizpena bultzatzen, haien lanak eta artxiboak dokumentatzen eta ekoizpen horiek nazioarteko korronte artistikoekiko etengabeko elkarrizketaren emaitzatzat hartzen espezializatutako zentro bat da, hain zuzen, Zentroa. Era berean, bere funtsetan sartzen ditu museoaren bilduman eta erakusketa-programetan dauden emakume artisten ekoizpenak. “Oinarrizko konpromiso horrek, halaber, beste konpromiso bat dakar berekin: artearen arlora zabaltzea ezagutza feministaren ikerketa eta dibulgazioa. Ezagutzaren arlo espezifiko bat dugu hori, aurreko mendeko hirurogeita hamarreko hamarkadan finkatua, emakume artistak Artearen Historiatik kanpo uztea ekarri zuten desberdintasunak agerian jartzeko xedearekin”, gaineratzen dute Artium Museotik. Museoko zuzendariak, gainera, Euskal Artisten Ikerketa eta Dokumentazio Zentroak betetzen duen hirugarren funtzio bat gehitzen du: alde batetik, erakunde publiko gisa duen agindua betetzen du, baina, horrez gain, erakusleiho gisa ere funtzionatzen du, museoaren bildumako erakusketa-programak eta aurrerapenak ezagutarazten laguntzen duena, “eta arte-komunitateari eta herritar guztiei aukera ematen die historikoki dokumentatu ez diren artisten ondarera iristeko”, dio zuzendariak. Arte feministaren historia biltzen duen zentro hori joan den urteko martxoan inauguratu zen, zuzendariaren beraren beharragatik. Espazio hori fisikotzat eta baita birtualtzat ere definitzen da, artearen historia ezagutu eta sakontzeko gogoa duten herritar guztiengana iristeko asmoz. Horregatik, materialak ikertu eta kontsultatzeko gela bat sortu dute, gune propio eta espezializatua, ikastetxeko liburutegira konektatuta dagoena. Gainera, etengabe garatzen ari den espazio birtuala ere bada. Ildo horretatik, bilduma osatzen duten artisten praktika artistikoekin eta erakundearen programekin zerikusia duen dokumentazioa identifikatu, bildu eta kudeatzen da bertan.
Ez da erraza Elena Roserasen, zuzendariaren eta taldearen eguneroko lana. Dedikazio, denbora eta ahalegin handia eskatzen du; lan ikusezina da, baina funtsezkoa arte feminista hori guztia bildu eta sailkatzeko. Izan ere, egunez egun, museoak lanean jarraitzen du euskal artisten eta museoko bildumako artisten artxibo dokumentalak kontserbatu eta katalogatzeko. Arteari eta, aldi berean, feminismoari buruzko tesauro bat sortzeko ahalegin handia egiten dute egunero ere. “Egunero egiten dugun lan ikusezina da, baina museo baten bihotza eta funtsa osatzen ditu. Ikertzaileek eta herritarrek eskura izan dezakete lan hori, museoko programen eta ikerketa-zentroaren testuinguruan sortutako material desberdinekin, eta ahalegin handia egiten dugu nazioarteko proiektuak dituzten artistekin, elkarteekin edo bestelako ikerketa-zentroekin lankidetza-sareak finkatzeko”, dio Elena Roserasek.
Izan ere, eguneroko lanaren helburuak askotarikoak dira: euskal artisten dokumentazioa eta artxiboak bildu, gorde eta zabaltzeko lan egiten da; museoaren bildumarekin eta haren programekin lotutako artisten eta pentsalarien dokumentazioa eta artxiboak bildu eta gorde; praktika artistikoari eta pentsamendu feministari buruzko ikerketari laguntzen dioten iturri bibliografiko eta dokumentalak identifikatu, bildu, antolatu, gorde eta zabaldu; feminismoa ardatz duten testuinguru kultural, sozial eta politikoak ikertzeko euskarria eskaini; zentroa euskal emakume artista garaikideak aztertzeko erreferente gisa kokatu eta erakundea erreferente bihurtzea praktika artistiko eta teoria feministaren ikerketaren esparruan.
Lan horren guztiaren ondorioz, artxibo zabal bat sortu dute, handitzen jarraitzeko asmoa dutena. Adibidez, web orrian bertan, denbora lerro bat sortu dute, feminismoa ardatz duten testuinguru kultural, sozial eta politikoei buruzko ikerketak egiteko euskarri gisa eraiki dutena, eta arte feministaren ondarea, bereziki euskal artearena, herritarrengana eramateko. “Tresnak, alde batetik, museoko bilduman sartzen diren euskal sortzaileen arte-ondareari buruzko informazioa eskaintzen digu, eta, bestetik, artista horietako bakoitzaren dokumentu-ondarea kontsultatzeko aukera”, dio Elena Roserasek. Lehenengo kasuan, informazioa EMSIMErekin (Bildumaren katalogoa) lotzen da, eta dokumentu-ondarea, berriz, Artikerretik kontsulta daiteke, funts bibliografiko eta dokumentalaren katalogotik. Hala, denbora-lerroak Artium Museoaren Bildumako euskal artisten lanak eta sortzaile horien dokumentu-funtsa lotu nahi ditu, ondare hori guztia kronologikoki markatuz eta antolatuz. “Proiektu hau etengabe eraikitzen ari da, eta Bildumari eta museoko emakume artistei testuinguru historiko eta diziplinarteko bat ematea da bere helburua, espezializazio-arlo horri buruzko ezagutzarako sarbidea errazteko”. Denboraren lerro horretaz gain, irakurketa feminista gomendatuen artxibo bat ere sortu dute. Izan ere, hori da zentro honetatik abian jarri zen lehen programetako bat. “Hainbat artistak, idazlek eta profesionalek iradokitako argitalpenak dira, arte-praktikei eta pentsamendu feministari lotuak”, azaldu dute. Hala, proposamen horri esker, gai horretako espezialistak izan daitezke, museoaren funts bibliografikoa eta dokumentala osatzen laguntzen dutenak. “Artiumen bihotza aberasten jarraitzeko modu bat da”, dio zuzendariak.
Artium museoa euskal artisten artxibo garrantzitsu batez betetzen ari den ordu, egun, hilabete eta urte askotako lan ikusezin zabalari esker. Baina nola sortu zen euskal artisten ikerketa- eta dokumentazio-zentro hori sortzeko kezka edo nahia? 2019an, plan gidari berria abian jarri zenean, museoaren bilduma bost osatzen duten obra guztiak (2.400 inguru) aztertu ziren, eta agerian geratu zen museoak emakume artista gutxi (% 20,8) zituela bere funtsetan.
Geroztik, museoa herritar guztiei zerbitzurik onena eskaintzeaz arduratzen den erakunde publikoa den aldetik eta euskal errealitatea eta nazioarteko museografiaren bide berriak aintzat hartuta, ildo estrategiko bat ezarri da, gaur egungo emakume artistak eta haien ekoizpenak erakundearen jarduera-eremu guztietan (Bilduma, Erakusketak, Programa Publikoak eta Liburutegia eta Dokumentazioa) sartzeko beharra azpimarratzen duena. Aldi berean, proiektu kuratorial eta ikerketako batzuk jarri dira abian, hala nola Juncal Ballestín artistaren inguruan antolatutakoak; hirurogeita hamarreko hamarkadaren erdialdetik aurrerako mugimendu feministari buruzkoa, Garazi Ansak zuzendua; Zehar eta Arena aldizkariak (Miren Erasok eta Mar Villaespesak hurrenez hurren editatuak) ikergai dituena, Laura Vallések komisariatua; Gema Intxausti, Elena Mendizabal, June Crespo, Txaro Arrázola... artistei eskainitako erakusketak; Zinema Feministaren Historia ezagutzeko urteroko zikloak, artearen inguruko ikuspegi feministei buruzko urteko ikastaroa, Lourdes Mendezek eta Xabier Arakistainek zuzendua, besteak beste.
“Ildo horretan, museoaren bildumaren testuinguruan, ikusgai jarriko dira funtsetara gehitu berri diren emakume artisten lanak eta espazio berezi bat eskainiko zaio Juana Cima6 artistaren lanei; besteak beste, haren horma-pintura bat aurkeztuko da, Gasteizko Udalaren bildumakoa, 1980an Pintura eta Eskulturaren IV. Biurtekoaren saria jasotakoa”, azpimarratzen dute Museotik. Ibilbide horretan, joan den martxoan, Euskal Artisten Ikerketa eta Dokumentazio Zentroa aurkeztu zen jendaurrean. “Artium Euskal Herriko Arte Garaikideko Museo gisa sendotzeak lan handia eskatzen du, bai eta euskal artisten produkzioak ere, nahiz eta estatukoak edo nazioartekoak izan. Gainera, eta era berean, euskal arte garaikidean pentsatzeko, beharrezkoa da artistak eta teorika feministak azken urteotan egiten ari diren ikerketak ezagutzea”, dio zuzendariak. Eta euskal artisten aldeko urrats garrantzitsu hori emateko dedikazio-lan zabal horren barruan, Euskal Artisten Ikerketa eta Dokumentazio Zentroari atxikitako Juncal Ballestín Nazioarteko Beka ere sortu dute. Beka honen helburu nagusia da ikerketa-proiektu bat aukeratzea, arte feministaren historiografia bat garatzeko, bai Euskal Herrian, bai nazioartean, eta museoko programekin eta haren bildumarekin lotutako artisten eta pentsalarien ekoizpenak aztertzeko.
“Museoaren bildumaren testuinguruan, ikusgai jarriko dira funtsetara gehitu berri diren emakume artisten lanak”
Ikerketa eta Dokumentazio Zentroari atxikitako
Juncal Ballestín
Nazioarteko Beka ere sortu dute Artium Museotik
