Emakundek bere sorreraren zilarrezko ezteiak ospatu berri ditu Gasteizko Lehendakaritzan. Gasteizen nintzen egun hartan, eta nire zereginak bukatutakoan, ekitaldira joan zen lagun baten zain egon nintzen, Lehendakaritzatik hurbil, Nieves Cano kalean, lagunak han utzia zuelako autoa. Kalearen izenaren kabutan egin nuen itxaroa. Lagunak ere ez zidan Nieves Canoren arrastorik eman eta, behin etxean, Googlen jakin nuen -ikaragarri kostata!- Nieves ia umetan hil zela iragan mendearen hasieratsuan, eta haren nebak, medikua bera, arrebaren izena eman ziola bere txaletari. Beste deusik ez. Eraikin hura zegoen lekutik pasatzen den kaleak darama egun Nieves Cano izena. Txaletak eman dio izena kaleari, eta ez Nievesen jardun gorenen batek. Hitzordua egin genuen kaletik hurbil, Maria de Maeztu parkea dago. Kaleak Nieves Cano izena eramaterena anekdota da; Maria de Maeztu pedagogo feministaren presentzia, aldiz, zor handi baten kitapen oso urria, emakumearen ikusezintasun kasik total baten erdian: Maria de Maeztu Forum feministak egin zuen azterketa batek dio Gasteizko kaleetatik -milatik gora- 42k baino ez dutela emakume-izenik.

Joxe Aranzabal kazetariak dioenez, Arrasateko 146 kaleetatik bakar batek darama emakume baten izena. Donostian, ez dakit, baina bada han plaza bat Nor-nahi izenekoa. Bikaina plaza bat nornahiri, edonori, herritar arruntari, mundualdia hotsik atera gabe egindako jende multzoari eskaini izana. Izen horrek badu, ordea, beste asmo bat ere, Ignazia Zabalo ilustratzailea baitago Nor-nai goitizenaren atzean. Izen-goitizen horiek lehendabiziko aldiz orain irakurri dituenari eransten badiot Ignazia Txiki Zabalo ilustratzailearen arreba zela, beharbada nebaren arrimuak lagundu egingo dio arrebaren mundualdia kokatzen. "Hara, Euzko Pizkundeko ilustratzaile handiak arreba ere ilustratzailea zuen!".

Zarauzko, ni bizi naizen herriko, kale-izenen errepaso mental azkar bat egiten hasi, eta emakume bakar baten izena dakarkit gogora: Maria Etxetxiki. Emagin boluntarioa zen Maria, premia non haraxe joaten zen horietako bat. Orion, ni jaio nintzen herrian, ez dut gogoratzen emakume-izena daraman kalerik, baina bai haur-eskola bat Maria Maestra izenekoa. Ni eta ni baino aurreko eta ondorengo oriotar asko harekin ikasiak gara dotrina eta lehen letrak. Horra mundualdia hots handirik gabe egindako beste bi emakume, lan isila dutenak merezimendu.

Aldez edo moldez, kale, erakunde, eraikin eta abarren izendegiak historiaren lekuko izaten dira. Memoriaren gordailu. Bertan agertzen diren pertsonaiena eta haien garaiarena. Baina baita izen batzuk eta ez besteak jartzea erabakitzen dutenen nolakoarena eta haien garaiarena ere: izendegiak ez dira betirako, garai historiko bakoitzak historiaren kontakizun propioa egiten du eta, besteak beste, kaleen izenak aldatzen (aldaketa handien ondoren, batez ere). Kalez kale gabiltzala, gure oroimen kolektiboaren zamatxo bat daramagu motxilan; kaleen izenak irakurtzerakoan, gure historiari eta bizi garen tokiari buruzko zertzelada azkar batzuk irakurtzen ditugu. Ez dira zehatzak, ez dira osoak, baina historiaz egiten dugun interpretazioa eta historia interpretatzerakoan lehenesten ditugun irizpideak islatzen dituzte. Baina kaleen izenek esaten dutena bezain irakurgarria da (edo irakurgarriagoa) isiltzen dutena.