- Monica Andrea Yepes, kazetari gasteiztarra eta komunikazio digitaleko aholkularia, marka pertsonalean aditua, marka solido bat eraikitzen laguntzen die profesionalei, ekintzaileei eta enpresaburuei. Edukiaren eta komunikazioaren estrategia digital baten bidez egiten du. Duela gutxi, nazioarteko hainbat hitzaldi ere eman ditu, eta horietan, koronabirusari eta haren arriskuei buruzko desinformazioaz hitz egin du. Kasualitatez, NBEk txosten bat ere atera du, eta, bertan diotenez, koronabirusaren aurkako txertorik eraginkorrena "huts egingo du jendeak ez badu konfiantzarik, desinformazioagatik". Txosten horretan, NBEko idazkari nagusiak, Osasunaren Mundu Erakundeak eta beste agentzia espezializatu batzuek premiazko deia egin zieten herrialdeei, adierazpen-askatasunerako eskubidea errespetatuz, zientzian oinarritutako informazioa sustatuko duten planak gara ditzaten. Monica Andrea Yepesek ere desinformazioak edo okerreko informazioak koronabirusaren aurkako borrokan kalte larriak eragin ditzakeela ziurtatu du.

Duela gutxi egindako txosten batean ziurtatu zenuen koronabirusaren krisia ez dela behar bezala tratatzen ari. Zer esan nahi duzu horrekin?

-Koronabirusari buruzko komunikazio-kanalen bidez egunero jaso-tzen dugun informazio-bolumen handia dela eta, egun, azken urteotako desinformazio-krisi garrantzi-tsuenetakoa bizi dugu, pandemia dela eta. Hasieran, batez ere, pertsonek informazioa zabaltzen zuten, haien egiazkotasuna egiaztatu gabe. Kontuz ibili behar da WhatsApp-en edo sare sozialen bidez partekatzen diren irudiekin edo audioekin; izan ere, batzuek testigantza faltsuak dituzte, dokumentu ofizialen muntaketak, kutsatzea saihesteko zalan-tzazko metodoak, sendabide magikoak edo existitzen ez diren tratamenduak edo zifra okerrak edo konspirazioei buruzko teoriak, besteak beste.

Ez duzu uste desinformazioa baino gehiago gehiegizko informazioa egon litekeela?

-Oraingoz, uste dut gaininformazioa erregularizatzen ari dela, erakunde desberdinen inplikazioagatik eta pandemiaren hasierarekin alderatuta gure portaera aldatu egin delako. Gaur egun hobeto ulertzen dugu gertatzen ari dena, pixkanaka-pixkanaka ikasi dugu ez dugula zalantzazko informazioa parteka-tzeko presarik izan behar, eta estatistikak, datuak edo agerraldiak ikusi arte itxaron behar dugula.

Sare sozialetan zabaldutako desinformazioak edo informazio okerrak kalte egin al diezaioke segurtasunarekiko konfiantza publikoari?

-Noski. Egungo osasun-krisian, desinformazio handia egon da, eta sare sozialen bidez biral bihurtzeko gaitasun handia duenez, erabiltzaileek konfiantza galtzen dute irakur-tzen eta entzuten dutenaren egiazkotasunean, eta horrek zalantzak sor-tzen ditu erabakiak hartzerakoan eta etengabeko susmoak iturri ofizialekiko, kazetariekiko, komunikabideekiko eta hartuko diren neurriekiko. Komunikatzeko modua aldatu egin da, erabiltzaileek irakurtzen dutena ez ezik, paper aktiboa dute, eta eduki horren sorkuntzaren eta banaketaren parte dira.

Zure sare sozialetan gida bat partekatu zenuen egiazko informazio bati noiz erantzun jakiteko. Zer irizpide hartu behar dira kontuan jakiteko informazio hori sare sozialetan parteka daitekeen, fake News-en ekarpenik egin gabe?

-Egunkariez fida gaitezke, baina egunkari fidagarriak ez direnean bost puntu hartu behar dira kontuan. Lehenengoa, zuhurra izatea. Minutu pare bat hartu behar dira ikusten edo entzuten ari dena aztertzeko. Garrantzitsua da albistea jaso bezain laster ez parteka-tzea. Bigarrenik, albistea irakurri behar da, ez titularra bakarrik. Erabiltzaileek irakurri ez dituzten albisteak ez partekatzea aholkatzen dut. Hirugarrenik, oso garrantzitsua da albistea zein webgunetatik datorren begiratzea eta nondik datorren jakitea. Egunkari ezagun batekoa bada, aurrera. Baina ondo jakin behar da. Nor da albiste horren egilea? WhatsApp bidez iristen bazaizu, galdetu nori bidali zizun informazio egiaztatua bada.

Eta zein da kontuan hartu beharreko bosgarren puntua?

-Informazioaren egiazkotasuna egiaztatzea. Krisi bat dagoenean, garrantzitsua da egiaztatzea ematen dizkizuten datu guztiak iturri fidagarri batean oinarrituta daudela. Googlen bilatu behar da informazio hori iturri ofizialetan agertu den.

Alde horretatik, infodemiaz hitz egiten da. Zer da?

-Osasunaren Mundu Erakundeak termino hori erabiltzen du informazio faltsuaren gehiegizko ugaritasunari eta informazio hori pertsonen eta hedabideen artean azkar heda-tzeari buruz hitz egiteko. Munduko osasun-krisian sartu ginenean, oso gutxi ezagutzen zen gaixotasun horri buruz: hedatzeko moduak, tratatzeko modua, konfinamendu baten ondorioak, etab. Horrek eragin handia izan zuen gure artean komunikatzeko eta informazioa bilatzeko moduan: gure gaitasun emozionala gure arrazoibideari gailentzen zitzaion, beldurrari, segurtasunik ezari eta gertatzen ari zena ulertu nahi izateari. Jakin gabe, informaziorik gabeko kate horren eta sare sozialen partaide zuzen bihurtu ginen, hedapen publikoko iturririk handiena.

Hau da, koronabirusa lurrean zegoela bezalako zurrumurruetan lagundu zen, adibidez?

-Hori da. Desinformazioa da gai bati buruzko egiazko informaziorik ez izatea; kasu honetan, pandemiari buruzko zurrumurruak, gezurrak edo edukia kontrastatu gabe edo hainbat bitartekoren bidez manipulatuta zabaltzeaz ari gara. Horrek arrazoitzeko eta jarduteko dugun gaitasunari eragiten dio, ez baitakigu zer izan daitekeen egia eta zer gezurra. Gure buruan albiste faltsuak sartzen uzten baditugu, ondorioak benetakoak izango dira, izan ere: gure pentsatzeko modua aldatzen dute, gure osasunean, emozioetan edo portaeretan eragiten du. Une honetan, gaixotasunaren bilakaerari eta txertoari buruzko informazioa partekatzean zuhurtzia gomendatzen dut; ez da bidezkoa hilabete hauetan bizitako desinformazioaren ondorioz sinesgaitz bihurtzea eta aurrerapen zientifikoak alde batera uztea.

Zure ustez, kanal eta komunikabide fidagarriek alarma hori geldiarazten laguntzen dute?

-Oraintxe bertan bai, baina dena denboraren poderioz gertatu da. Une honetan, komunikabideek biralak egiten diren albisteak aztertzen dituzten, eta baieztatzen dute zein diren gezurrak, eta gezurrezkoa zer den azaltzen dute gertakari eta datu zientifikoen bidez, erabiltzaileak lasaitzeko. OMEk benetako gertaeretan eta ebidentzia zientifikoetan oinarritutako informazioa Interneten zabalduko duen ekimen bat sortu zuen, desinformazioa saihesteko, eta, besteak beste, Facebook, Google, Baidu, Twitter, TikTok eta Pinterest enpresa sozialen laguntza du. Gobernuetako, erakundeetako eta plataforma digitaletako erakundeak ere horretarako neurriak hartzen ari dira.

Zure kasuan, zure agentzia soymonicayepesekin, bereziki, emakumeei laguntzen diezu komunikazio-proiektuei ekiten beren burua berrasmatu eta kontziliatzeko, betiere egiazko informazioa oinarri hartuta. Handitu egin al da covid garaian berrasmatzeko eskaera eta premia hori?

-Jakina, enpresek digitalizazio-prozesua bizkortu behar izan zuten, eta konturatu ziren konpetentzia digitaletan trebatutako langileen alde egin behar dutela. Pandemia honetan, lanik gabe geratu ziren edo lanbide digital berrien aldeko apustua eginez berrasmatu nahi zuten nazioko eta nazioarteko pertsona asko prestatu ditut online bidez.

Pandemiak gizartearen lan-egoeraren rola aldatu du?

-Pandemiarekin, gizartearen lan-egoera asko aldatu da, kontziliazioari dagokionez hutsune handiak aurkitu genituen hasieratik, milaka emakumek uko egin zioten lanari seme-alabak zaintzeagatik, aitona-amonak arrisku-taldeak zirelako, beste batzuek beren negozio txikien pertsiana jaitsi behar izan zuten, berrogeialdi prebentiboengatik amak eta aitak baja izateak zalantzak sortzen jarraitzen du, enpresa askotan aldi baterako lanak ezin izateak aukerak murrizten ditu, eta abar.

Komunikatzeko modua ere aldatu da?

-Erabat aldatu da. Oraintxe bertan, gure hitzezko komunikazioa gure begien bidez adierazten dugunaren araberakoa da, doministiku egiten badugu edo eztulik badugu, besteak beste. Gure eguneroko hizkerak termino berriak hartu ditu: Covid-19a;, pandemia; urruntze soziala; isolamendua; konfinamendua eta positiboa. Hitz horiek lehen ez zuten garrantzirik. Orain gure bizitza menderatzen dute. Sozializatzeko eta harremanak izateko dugun modua ere aldatu da.

Nolakoa da orain?

-Adibidez, elkar agurtzen dugu ukondoak elkar joz, familia-bilerak edo klaseak birtualak dira egun. Gure maitasun-bizitzari ere kalte egin diezaiokegu, ezezagunekiko mesfidatiagoak bihurtu baikara eta kutsatu ahal izateagatik, musu ematea eta ukitzea bezalako emozio berriak mehatxu posible gisa ikus ditzakegu. Gainera, informazioa komunikabideen bidez kontsumitzeko dugun modua desnberdina da: egunkari digital gehiago irakurtzen ditugu, sare sozialetan eta erakundeen zuzeneko agerraldietara konektatuta gaude. Une honetan, komunikabide handiak ez dira soilik informazio-sortzaileak edo esklusiboak; herritarren kazetaritzak leku garrantzitsua hartu du, eta egunero beren esperientziak irudi eta bideoekin partekatzen dituzten pertsona berberak dira.

"Desinformazioa da gai bati buruzko egiazko informaziorik ez izatea; zurrumurruak dira edo gezurrak"

"Minutu pare bat hartu behar dira ikusten edo entzuten ari dena aztertzeko. Garrantzitsua da arin ez partekatzea"

"Albiste bat partekatu baino lehen, osoa irakurri behar da, ez titularra bakarrik. Irakurtzen ez diren

albisteak ez partekatu"