“Suizidioarekin batera dauden mitoak eta isiltasuna desagerrarazi behar dira”

“Suizidio asko antsietate handiko une batean gertatzen dira, etsipen handiko une batean; ekintza konpultsibo baten ondorio dira”

- Aidatu Suizidiologiako Euskal Elkarteko presidentea da, Zientzia Politikoetan eta Soziologian doktorea, Euskal Herriko Unibertsitateko irakasle titularra eta UPV/EHUko Suizidiologiako aditu tituluaren zuzendaria. Urteak daramatza suizidioa prebenitzeko borrokan, eta lehen pertsonan jasan du dolua, bere ingurune hurbilean suizidioa bizi ondoren. Kezkatuta dago heriotza horien estigma sozialarekin eta isiltasunarekin, eta “gaiari buruz hitz egiteko” garaia dela dio. Horregatik, atzo ospatutako Suizidioa Prebenitzeko Nazioarteko Egunean, gizarteari eta erakunde publikoei dei egiten die aurrerapauso sendoak eman ditzaten. Entzutearen eta arreta ematearen garrantzia azpimarratu du, baina, era berean, onartu du senide batek bere mugen jakitun izan behar duela eta ezin badu heriotza saihestu, ez duela bere burua erruduntzat jo behar. Halaber, osasun publikoko psikologo talde handiagoa eskatu die erakundeei.

Pandemiak suizidioak areagotu ditu?

-Datuei buruz hitz egitea baino gehiago, badirudi argi dagoela asistentziak eta laguntza psikologikoaren eskaerak areagotu egin direla. Beraz, esan dezakegu horrelako ideiak eta saiakerak areagotzen ari direla. Nabarmendu behar da, halaber, saiakerak ez direla erregistratzen, eta, beraz, suizidioak eragindako heriotzen kopurua erregistratzen da. 2020rako datuak oraindik ez dira atera; urtarriletik maiatzera bitartean atera ziren, baina maiatzetik aurrera ez dakigu. Hala ere, ezinegon psikikoa eta emozionala areagotu egin da, batez ere gazteengan. Suizidioak jende askori eragiten dio, sufrimendu handia eragiten du. Hori dela eta, ez dakit garrantzitsua den zazpi kasu gehiagotan edo zazpi gutxiagotan gora egin duten jakitea.

Zure ustez, zergatik areagotu da gazteen ondoeza?

-Lehenik eta behin, zorionak eman diezazkigukegu, nolabait, kontraesana dirudien arren.

Zergatik?

-Izan ere, gazteek laguntza eskatzea lortu badugu, lorpen bat da. Ondoeza daukagun defizita da, baina laguntza eskatzea aurrerapausua da. Duela urte batzuk, osasun mentalaren eta suizidioaren gaia gai iluna zen, ezezaguna, ez zen horretaz hitz egiten. Gizartea arduratzen hastea lortzen ari gara, benetan osasun arazo fisikoa baino garrantzitsuagoa delako, eta, beraz, hazkunde horren irakurketetako bat dimentsio positibo hori da. Arazoak dituen jendeak esatea lortzen ari gara.

Eta, kontrako mugan, zein da egiten duzun irakurketa negatiboa?

-Gazteen artean ezinegona areagotu egiten da, nerabezaroa une zaila eta delikatua delako. Horregatik, garrantzitsua da gai hau hezkuntzan lantzea eta gazteei frustrazioa erabiltzen irakastea. Izan ere, suizidioaren prebentzioa hainbat alderditatik landu daiteke, eta horietako bat gazteen emozionaltasuna lantzea da. Horretarako, irakasleak prestatu behar dira, oso modu oinarrizkoan bada ere. Suizidioa ezkutatzeari utzi behar diogu; horretaz, heriotzaz eta bizitzaz hitz egin behar dugu. Bada beste elementu kezkagarri bat ere, gazteek jasaten duten frustrazioa, sare sozialek eskaintzen duten berehalakotasunari eta zoriontasun faltsuari aurre egiten ez dakitelako.

Sare sozialetan argitaratzen diren ‘selfieetan’ islatzen den zoriontasunaz hitz egiten duzu?

-Bai, txorakeria dirudi, baina selfie-ek zoriontasun sentsazio erreala sortzen dute uneoro, gazteek etengabeko zoriontasuna ikusten dute eta batzuetan frustratu egiten dira. Bizitzan ere gauzak gaizki ateratzen direla ulertu behar dute. Eta beharrezkoa da gaizki ateratzen diren gauzen frustrazio horri aurre egitea. Hezkuntza emozionala falta da, oso garrantzitsua da. Bada garaia suizidioaren, heriotzaren eta bizitzaren gaia jorratzeko. Suizidioaren inguruan dauden mitoak eta isiltasuna desagerrarazi behar dira. Azkenaldian, elkarteei, gizarte zibilari eta komunikabideei esker, arazo hori agerian jartzen ari da. Lan horretan jarraitu behar dugu aurera egiten.

Osakidetzak duela bi urte plan estrategiko bat egin zuen suizidioa prebenitzeko. Zure ustez, Aidatu bezalako elkarteek urteak eskatzen daramatzatenari erantzuten dio?

-Plan hau duela bi urte aurkeztu zuten, hau da, teorian bi urte darama martxan. Neurri batzuk lehenengo urtean jarri behar ziren martxan, eta beste neurri batzuk bigarren urtean. Estrategia ondo egituratuta eta ondo antolatuta zegoen. Baina pandemia etorri zen, eta, ezarri behar zen hori asko moteldu da. Oraindik lan asko dago egiteko.

Nola landu behar litzateke suizidioaren prebentzioa?

-Suizidioa lantzeko hainbat une daude. Lehenik eta behin, prebentzioa. Bigarrenik, prozesu horretan dauden pertsonei arreta ematea (pentsamendu suizidak dituztenei). Eta hirugarren une bat ere bada, lan horrek ezertarako balio izan ez duenean gertatzen dena, eta suizidioa gertatzen denean, postbentzioa izenekoa.

Dolua hasten duen familiarentzako arreta.

-Bai, suizidioaren ondoren familiaren sentimenduak artatu behar dira. Zer gertatzen zaie? Pentsatzen dugun lehenengo gauza hau da: mundu guztiari gertatzen zaiona, dolu bat gainditu behar dutela. Baina ez. Ez da gauza bera gaixotasun batek edo suizidio batek eragindako heriotza. Osasunaren Mundu Erakundeak dio: hiltzeko moduak eragin handia du doluan. Dolu honetan bi ezaugarri oso garrantzitsu daude, beste heriotza batzuetan hain presente ez daudenak. Errua eta hutsune soziala. Pertsona bat istripuz hiltzen denean, familiak bere ingurune soziala inguruan du, eta pertsona hori eta min hori aintzat hartzen dira. Suizidioagatik denean, ez da beti horrela izaten.

Zergatik?

-Estigmatizatuta dagoelako, horri buruz hitz egiteko beldur handia dago. Horregatik, hiru une horiek landu behar dira, prebentzioa, esku-hartzea eta postbentzioa... Suizidioaz modu egokian hitz egin behar da. Hori egiteak eragin positiboa izan dezake; erreportajeak aurkezteak, itxaropen-mezuak bistaratzeak eta zabaltzeak, gainditu ahal izan duen jendearen testigantzak zabaltzeak, laguntza-mota dauden jakiteak, hori guztia ezinbestekoa da.

Zer laguntza mota daude?

-Beste arazo bat dator. Ez dugu aukera argirik. Esperantzaren telefonoa daukagu (945147014), arrisku-egoerak artatzen dituzte. Oso garrantzitsua da, halaber, egiten ari diren gehiegizko ahaleginagatik, La Asociación Contra el Suicidio- La Barandilla, (911385385). Elkarte gehiago ere badaude, baina arazoa da ez dagoela suizidioa prebenitzeko estatu-estrategiarik, nahiz eta Osasunaren Mundu Erakundeak aspalditik gomendatu duen ezinbestekoa dela gobernu guztiek osasun mentaletik independentea den plan orokor eta global bat izatea, polizia, suhiltzaileak, hezkuntza, komunikabideak eta herritar guztiak ere parte hartzen dutelako. Garrantzitsua da arazoa ikusarazteko kanpainak egitea, arazoak dituen jendeari arreta ematea. Gauza prebentibo asko egin daitezke eta ez dira soilik osasunaren eremukoak. Baina plan hori, estatu mailan, ez dago. Ez dugu tratu txarren aurkako 016 bezalako telefono orokorrik suizidioa artatzeko. Gure autonomian telefono soziosanitario bat dago, baina horretan ere zailtasunak daude.

Hainbat gaitarako telefono-zenbaki orokorra dela?

-Hori da. Denetarako balio du, eta covid-19arekin zerikusia duten arazoei ere erantzuten diete; ez da suizidioari eta prebentzioari zuzendutako laguntza zehatza. Era guztietako arreta da, eta ez da benetako baliabidea. Nora jo? Arazoak dituzten pertsonei zuzenduta dauden elkarteei, eta aurrez aurre, esan dezakegun gauza bakarra da medikuarengana edo oinarrizko osasun laguntzako medikuarengana jotzea. Bertatik psikiatriara edo psikologo batengana deribatu ahal izango dute.

Psikologo nahikorik dago osasun publikoaren arloan?

-Ez, eta aspalditik ari gara horretan borrokan. Errebindikazio bat da. Psikologia, neurri handiagoan, osasun mentalaren eremuan sartu behar da, dena ez da pastilla batekin konpontzen eta. Beste aukera bat psikologo pribatu batengana joatea da. Baina hemen beste arazo bat dago. Ez dago psikologiako profesionalen direktoriorik jokabide suizidoan adituak direnik.

Ba al dago suizidio-jarrerari zuzendutako espezialitate edo master hori?

-Lehenik eta behin, argitu behar dizut psikologia-karreran ez dela jokabide suizidari heltzen. Oso gaizki goaz. Karreran ez da heltzen, graduetan ere ez, graduondoetan ere ez. Espainia osoan unibertsitate-graduondoko bakarra dago on-line, eta beste bat presentziala, aurreko ikasturtik geuk jarritakoa. Dagoen guztia da. Prestakuntza oso puntualak ere badaude, baina hori ez da arazo horri aurre egiteko modu bat.

Maila profesionalean, medikuarengana, elkarteengana eta psikologoengana jo. Maila pertsonalean, inguruan laguntza eskatzeak suizidioa saihesten lagun dezake?

-Bai. Horregatik esaten dut prebentzioa hain garrantzitsua dela, entzutea ikasi eta pertsona horrekin egotea. Pertsona guztiak bihur daitezke prebentzio-agente. Suizidioa erabateko iluntasunean dago, isiltasunean. Beste urrats bat ematea da.

Suizidioa isilean ezkutatuta eta mitoz beteta dago.

-Suizidioa mitoz beteta dago. Bere buruaz beste egin nahi duenak egiten duela zenbait saiakera ondoren, adibidez. Eta argi eta garbi diot hori ez dela egia. Gaizki daudela esaten digutenak artatu behar ditugu, eta ikusiko dugu ondoren ea pertsona batek bizitza kentzeko izan behar duen sufrimendu eta etsipen-maila hori handia den. Sentimendu horiek arindu ditzakegu; txarto dagoenari bere arazoak entzuten edo medikuarengana joaten lagunduz, adibidez. Baina ulertu behar dugu eman dezakegun laguntzak muga duela. Alegia, ahal dugun guztian laguntzen badugu, eta hala ere pertsona horrek bere buruaz beste egiten badu, ulertu behar dugu gure esku zegoen guztia egin dugula eta ez dela gure errua. Askotan, suizidioa gertatu ondoren, familien artean erru-sentimendu handia geratzen da. Eta beti ezin dugu bestearen bizia salbatu. Ez da egin behar dugun irakurketa edo galdera. Bere buruaz beste egin ondoren egin behar dugun galdera beste bat da.

Zein?

-Zerbait egin al dugu suizidio hori saihesteko?

Laguntza gisa, pertsona batek bere buruaz beste egiteko erabil ditzakeen bitartekoetara sarbidea mugatzea ere baliagarria dela esan dute. Gauza bera uste duzu?

-Bai, zentzugabea dirudi, baina ez. Suizidio asko antsietate handiko une batean gertatzen dira, etsipen handiko une batean; ekintza konpultsibo baten ondorio dira. Hori mozten baduzu, eskuari heltzen badiozu, ez da nahitaez berriro saiatuko. Saiatu ziren eta zorionez lortu ez zuten pertsonen lekukotasunez beteta dago mundua, eta zoriontsu sentitzen dira lortu ez dutelako. Duela gutxi pertsona batek bere buruaz beste egin zuen sexu-estortsioa egiten ziotelako. Pertsona horrek bere burua hil nahi zuela uste duzu? Egoera hori konpondu izan balitz, ez. Bere buruaz beste egiteko saiakera horretan lortzen ez badu, eta arazoa konpontzen badu, berriro saiatuko zuela uste duzu? Ez, arazoa konpontzen da eta pertsona horrek ez du berriro saiatu nahi. Erakundeek parte hartu behar dute, heriotza asko dira. baina batzuk ekidin daitezke. Gauzak egiten dira, baina lan gehiago egin behar da, asko dago egiteke oraindik ere, aurrerapusuak emateko.

“Esperantzaren telefonoa daukagu (945147014), arrisku-egoerak artatzen dituzte eta Asociación Contra el Suicidio (911385385)”