AZAL erdibitua; zuri beltza eta kolorea, eta lehen planoan neskato baten irudia. Pilar Berezibar Galdos, Hedoi Etxarteren (Iruñea, 1986) amatxi. Haren presentziak zipriztinduta, inguruan bizi izandako gertakariekin josi du Sortaldekoak (Susa, 2021) liburua egileak. Denera, lau atal eta 64 poema, eta bakoitzean, osotasun txiki bat. Aurreko poema liburuetako tonu surrealista eta teatrala atzean utzita, genealogia eta ontologia gurutzatuz aurkeztu du hirugarren poema liburua. Sendiaz, gerrez, naturaz nahiz inguruan ikusi eta bizitakoez jardun da, fikzioa errealitatera hurbilduz.

Azaletik eta lerro artean pieza zentral gisa emakume bat, Pilar Berezibar Galdos, zuen amatxi. Zer garrantzi izan du amatxik liburu honen eraikuntzan?

-Liburua osatzen hasi nintzenean eta ahotsa zein izango zen erabaki nuenean jabetu nintzen bazirela elkar elikatuko ziren bi plano. Bata zen genealogia deitzen dudana, alegia, gure aurretik egon direnak: arbasoak, gurasoak, aiton-amonak, senideak€ eta gero, bestea, gaur egungo egunerokotasunari eta nire neure identitatetik abiatuta narrazioan kontatzeko zerbait. Hori martxan zegoenean, lehenengo poema liburua atera eta pare bat hilabetetara Lander Garro idazle eta kazetariak Gaztezulorako egin zidan elkarrizketa batekin gogoratu nintzen. Ez dakit oso ondo zergatik galdetu zidanean ia nondik zetorkidan literatura/kulturarekiko grina segituan aipatu nion amona. Niri iltzatuta gelditu zait orduan eman nion erantzuna, konturatu naizelako ez zela kapritxo bat edo azkar esandako zerbait izan, eta benetan gure familian pisu handia izan zuela, nahiz eta oso diskretua izan.

Eta nola jaso duzu haren irudia, nola eman paperean?

-Liburuan ni ez naiz saiatu definitzen, eraiki dut gehiago narraziotik eta konparaziotik, metaforatik eta esplikaziotik baino. Jarri dut zer gustatzen zitzaion irakurtzea, ikustea, zeintzuk ziren bere haurtzarotik kontatzen zituen gauzetan nabarmenenak iruditzen zitzaizkidanak.

Pilar Bereziartua izan zen, gure amona izan askoz lehenago, 34ko iraultzan parte hartu zutenen eta galdu zutenen senide bat, 36ko gerran galtzaile izan zen familia bateko kidea€ Izan zen gauza asko, eta baten bat agertzen da hor. Izan zen ere euskaltzale bat frankismo betean Iruñerrian, izan zen norbait gero 36ko gerran gertatutakoak bere ondorengoei kontatu zizkiena€ Eta ni beti sentitu naiz eskertuta. Eta badirudi ezin dela izan, baina harro baita ere.

Aurretik landu gabeko ahots bila jardun zara bederatzi urte. Emily Dickinson, Edna St. Vincent Millay, Sharon Olds eta Louise Gluck izan dituzu bidaide. Nolako ahotsarekin bueltatu zara poesiaren plazara?

-Aukeratu ditudan erreferenteek lantzen dituzten gaiak eta tokiak dira egunerokoak eta, hor muga batzuk nituen, gauzak batzuk ezin dira kontatu. Hala ere, hain justu, kontatu ezin ditugunetan egongo da literatura gehien. Baina ni ez nintzen ari ipuinak edo nobela bat idazten, eta poesia izango da irakurle gisa idazlea eta narratzailea gertuen egon daitezkeen generoa. Funtsean egin dudana izan dira bi gauza: adi egon egunerokoan zer egon daitekeen poesia bat eraikitzeko eta hori edukita, garatu.

Egitura aldetik, 4 atal eta 64 poema. Baina atal bakoitza izan liteke mundu oso bat. Zeintzuk dira mikromundu bakoitzaren atala?

-Nire obra poetikoari batasuna emateko egin dudan zerbait da. Lehen poesia liburuak bi parte zeuzkan, bigarrenak hiru eta hirugarren honek lau dauzka. Egin dudana izan da poemak tematikoki eta puntuaren arabera sailkatu eta liburua lau liburu txiki balitz bezala ordenatu. Posible zen lau zaku uniforme egitea eta bat bukatzean solairu bat bailitzan hurrengora igarotzea, baina nahiago izan dut liburuaren batasunaren alde animaliak, landareak, umoretsuagoak diren poemak€ liburu osoan zehar agertzea.

Hainbat gaik ardazten dute liburua: familia, natura, heriotza eta bizitza€ baina eguneroko detaileetan oso zentratuak. Hori izan da zure hautua egile bezala, ze aukera zabaltzen ditu bide horrek?

-Nik argi nuen ez nuela errepikatu nahi lehenengo liburuko eta bigarren liburuko ahotsa, eta hori egiteko joan behar nuen orain arte edo behintzat orain arte egin dudan bezala egin gabe nuen toki batera. Orain arte nik hitz egiten nuen hemengo gai batzuei buruz, baina bigarren liburuan forma teatraletan gertatzen zen, istrionikoetan. Lehenengoan, aldiz, surrealismoaren bidetik gauzak askoz lausoagoak dira beti, ez hain egiazkoak, ez hain plastikoak. Kasu honetan, ia ikusi egiten dira gertakariak, fikzio honek errealitatearekin harremana askoz ere estuagoa du.

Errealitatetik oso hurbil dauden poemak dira, egunerokotasunean lur hartuak€ hori da, hain zuzen, egin duzun ariketa ontologikoa?

-Bai. Saiatu naiz objektu zehatzetatik abiatzen eta pertsona bat definitzen duen keinuak, usainak, tokiak€ ahalik eta hobekien bilatzen eta adierazten.

Bigarren ardatza zen genealogia. Eta hor era badira pasarte historikoak: gerrak, historiak€ nondik gatoz horretan zer kontatu nahi zenuen?

-Kasu horretan Dragoia poeman, esaterako, dago datu zerrenda bat lirika pixka batekin lagunduta. Poema hori eraikita dago Debagoienako Intxorta 1937 elkartearen ikerketa batetik abiatuta. Nik uste nabarmentzeko modukoa dela ikerketa, eta ikertzeko modukoa baita ere ze gutxi landu duen euskal literaturak 36ko gerra. Ez nuke konklusio azkarrik aterako, baina horrek narratiboki eta poetikoki mereziko lukeen tokia kontuan hartuta, 25.000 lagun hil ziren gatazka bat, iruditzen zait gogoeta egiteko modukoa dela. Eta, 25. 000 horietan nik egin dudana izan da gainetik pasa eta aipatu zerrenda horretan gure familiaren parte batean zer gertatu zen.

Beste gatazka edo pasarte batzuei askoz arreta handiagoz erreparatu zaie€

-Bai, eta asko gertuago daudenei nobela eta ipuin pila bat dedikatu zaizkie. Gurean azken bi mendeetan egon den egoera humano tragiko, eta aldi berean, narratiboki potenteenaren inguruan ia ez dago ezer.

Zergatik izan liteke hori?

-Euskal literaturari dagokionean, porrotaren ondorioa dela esango nuke. Hori egin zezaketenek galdu zuten eta porrota beti da lotsaren seinale.

Bertolt Brechten esaldi batekin hasten da liburua eta honen kontra azala. Minari eta hauen orbainei buruz mintzatzea garrantzitsua da?

-Bai, eta askotan horretaz hitz egiteko gauzak ezkutatzen ditugu ala bazterrean uzten dugu ala nahiago dugu horri buruz ez hitz egin. Halere, nik uste asko baldintzatu nauela nola kontatze horrek kontatu dudan horretan. Erreferente bat duzun momentutik erreferente horrek lan-tzen dituen terrenoetan sartzen zara. Eta terreno horiek baldin badira mina, porrot pertsonala€ haietara jotzen duzu.

Aurre baldintza horiez gain, zuk uste duzu garrantzitsua dela minari buruz hitz egitea edo orbainek utzitako minaz?

-Konturatzen ari naiz gauza bat dela liburuari buruzko solasaldia eta bestean liburuan bertan esaten dena, hainbat gairekin. Hainbatek aipatu didate, esaterako: "hitz egin duzu aitaren heriotzaz". Gero liburura joaten naiz eta zehazki aitaren heriotza ez dago testuan, edo ez behintzat modu esplizituan adierazia. Hain zuzen seguru aski nik ez dudalako adorerik horren inguruko minari buruz hitz egiteko termino jakin batzuetan, baina, konta dezaket zerbait toki horietan gertatu dena. Egin dudana izan da egoera mingarrietako toki eta paisaiei buruz hitz egin. Gero akaso jendeak badaki horren atzean zer dagoen, baina ez dago hor idatzia.

Era berean, ikus entzunezko euskarriekin lagunduta aurkeztu duzu liburua. Oraingoz, 'Zerua eta Sua' eta 'Usozaleak'.

-Zortea eduki nuen eta lehiaketa batera aurkeztu nuen nire burua ikus en-tzunezkoak sortzeko eta hiru pieza egiten ari gara. Liburuaren berrirakurketa dira, pieza bikoitzetan. Ikus entzunezkoak eta aldi berean entzunezko izango diren piezak. Kutsatze bat ere egon da. Liburuaren kontra azalean jarri duguna ez da liburuko poema bat ere ez baizik eta abestirako moldatutako letra orduan hor kutsatze bat egon da. Esaterako, Zerua eta Sua-n kontatzen dugun istorioa ez dago liburuan, baina gehitzen dio zerbait estetikoki eta narratiboki.

Azkenaurreko poema liburua dela esan duzu. Zer dela-eta?

-Uste dut gure buruari mugak jartzen baldin badizkiogu askatasuna beste modu batera bizi dezakegula. Irudi-tzen zait planteatzea nire bizitzan lau poema liburu aterako ditudala ez dela batere marka txikia. Horrela uste dut kontzentratuago doala apustua. Bestela, poema liburu bat urtero publika zenezake, baina, nire kasuan interesgarriagoa da airea uztea eta ikustea hemendik 20 urtera zer egiteko gai naizen.

Baina, era beran muga edo betebeharra da laugarrena argitaratzea€.

-Bai, hori ere ikusten nuen. Lau zenbakia nahiko magikoa da Wagner gustatzen zaigunontzat. Sortaldekoak-en badaude esplizituki bertso batzuk lehenengo poema liburutik ateratakoak. Badira bigarren liburuko elementuak baita ere. Aipatzen da baita ere bigarren liburuan aipa-tzen zen eta liburu horretan entitate handia zuen objektu bat. Asmoa da ematea denari obra zentzua.