"Memoriak oroitzapenak desitxuratzen ditu, fikzio hutsa da"

“Gurasoek hala nahi etabideratu” zutela eta, idazkarien etaerizainen ofizioa ikasten hasi zen;Kazetaritzarekin egin zuen topo,baina, eta letren munduan murgilduta,1979an, Zergatik panpox eleberriarekineuskal literaturanmugarria ezartzera iritsi zen. “Ezdut ulertzen zergatik ez nuen ikusikazetaritza eta literatura zirela nirebidea, horretarako gaitasuna baitut”,aitortu du Urretabizkaiak.

Hizkien errepide horretan urteluzez bidaiatu du, eta Zuri-beltzekoargazkiak da hurrengo geltokia:“1950eko hamarkadaren ingurukokronika bat da, oroitzapenez egina,garai hartako mundua nolakoa zenerakusteko”.

Idazlearen amaren heriotzak emanzion hasiera Zuri-beltzeko argazkiakliburuaren bideari, nahiz etaune latz hartan ez ohartu horretaz.“3 Mariak eleberria idazten ari nintzelahil zen ama, eta berari buruzzerbait kontatzeko gogoa sentitunuen. Orduan, Amari buruz kontatunahi dudana izenburupean, oharrakhartzen hasi nintzen”, adierazidu Urretabizkaiak. Handik denborabatera, notak berrirakurtzean,gai biziki interesgarria zela ikusizuen: “Nire amaren garaiko emakumehaiek arnasa hartu zuten gaztetan,Errepublika garaian, bainaberehala amaitu zen lasaitasuna,eta euren bizitzak goitik beheraaldatu ziren. Gerran aktiboki partehartu ez zutenez, ez dira aipatu ereegiten, baina kontuan hartzekomoduko ikuspuntua da”.

Zenbait konturekiko erakusten denarinkeria ere pizgarri garrantzitsuaizan zen liburuaren sortze prozesuan.Idazlearen aburuz, egun jendeaksarriegi erabiltzen du “Francorengaraian bezalaxe gaude” esaera:“Garai hura nolakoa zen ez dakitelauste dut, beti pentsatzen baitutgure ondorengoak ez direla gu bainookerrago biziko”. Pentsamenduhorien tartean, Bernardo Atxagakkontakizun autobiografiko bat idaztekoeskatu zion Urretabizkaiari, eta“oroitzapen gordinak maneiatzenoso eroso” sentitu zen donostiarra.Horrela, lehendik bildutako oharrekinbatera, material guztia jasoeta norabide jakin bat aurkitu bezain pronto sortu ziren liburuarengainontzeko adarrak.

FIKZIOZKO KRONIKA 1947. urteanabiatzen da Zuri-beltzeko argazkiak,idazlea jaio zen urte berean,alegia, eta Donostiako bazterrekoauzo bateko familia euskaldun,euskaltzale, langile, kristau etaantifrankista baten bizitza azaltzendu. Gipuzkoako hiriburuko auzobatetik bestera zegoen aldea, mailenarteko bereizketa, agerianuzten du Urretabizkaiak: “Garaihartako kroniketan, heroiak aipatzendira beti; gurea bezalako auzoeta familia xumeak ez dira sartzen.Ez dut nahita egin, baina norbaitekklase aldarrikapen bat egindudala esaten badit, aitortu eginbeharko dut baietz”.

Liburuko kontakizuna bi zatitanbanatzen da. Lehenik, Notario batekegiaztatuko lukeena izenburupean,deskribapen “objektibo” bat egitensaiatu da idazlea. “Gure etxea etaingurua nolakoak ziren zehatz azaldudut, eta aitaren, amaren, izebareneta gainontzeko pertsonaienbiografiak ere idatzi ditut: datuobjektiboak, oro har”, adierazi du.

Bigarren atalak Argazkiak du izena,eta bertan esparru jakin batzukaztertu ditu Urretabizkaiak, Franco,euskara, Eliza, arropa, janariaeta jolasak, besteak beste. Zatihorretan, oroitzapenak dira nagusi:“Hemerotekara jo nuen sasoi hartakodatu zehatzak biltzeko, bainaia guztia oroitzapenetatik ateratakoada”. Hori dela-eta, “fikziozkokronika” dela aipatu du idazleak,“memoriak kontatutako gezurrek”osatzen baitute kontakizuna. “Liburuangauzak azaltzen ditudanean,ez dut esan nahi zehatz-mehatzhorrela izan zirenik, nire memoriakhorrela gogoratzen dituela,baizik. Memoriak oroitzapenakdesitxuratzenditu, fikziohutsa da”, aitortudu Urretabizkaiak.

Harimehe batek banantzendituoroitzapenak etaintimitateak, bainaez du bata bestearekinnahastunahi izan idazle donostiarrak:“Hasieratik argi izannuen ez nuela barneko konturikazaldu nahi. Sasoi hartako gertaerakkontatzeko, ezinbestekoa da pluralaerabiltzea, eta intimitateetansartzean, besteen bizitza inbaditzendela iruditzen zait. Esparru horretansartzeko eskubiderik eta premiarikez dudala sentitzen dut”.

ARRUNTA BEREZI BIHURTZEANBizitzarik, itxuran, ohikoenak ereeleberri asko idazteko adina ematenduela sinesten du Arantxa Urretabizkaiak,“norbaitek atera eta landu”behar dituenak, jakina. Idazlearen txikitako bizilagunen istorioakhor sartzen dira jokoan. “Gure goikoetxean familia anarkista bat bizizen, nik orduan ez nekien arren”,dio. “Alaba zaharren egoitza bateanbizi da egun, eta kontatu dizkidanabenturak izugarriak dira. Donostianbizi ziren garai batean; gero,Bilbora joan ziren ihesi, eta beranduago,hiria erori zenean, Bartzelonara.

Neskatoa baino ez zen, etabide guztia maistra batek oparitutakoluma estilografiko bat eskuanzuela egin zuen. Bere bizitza daliburuan bildu dudan gauzarik interesgarrienetakobat”, azaldu duidazleak.

Liburuaren azaleko argazkia ereez da kasualitatez hautatuaizan; badu bere historiazatia atzean. Izan ere, irudianageri den liburudendakolangilea izanzen Urretabizkaiarenama, 18 urte zituenetikerretiroa hartu zuen arte.

“Erakustokian, lumaerraldoi bat jarri zuten kristaleansartuta, hura apurtubalu bezala; garai hartan,publizitatearen gailurra iruditu zitzaiendendako langileei, eta NewYorkeko Bosgarren Hiribideko edozeinerakustokitan egoteko modukoazela uste zuten. Oso argazkisinbolikoa, indartsua dela deritzot”,azaldu du. Argitaletxeak idazleariproposatutako hiru azaletako batda liburuak daramana, Urretabizkaiareneskaera batekin osatuzena. “Argazkien ideia azpimarratzeko,kamera zahar bat ager zedineskatu nien”, aitortu du.

EUSKAL LITERATURA, OSASUNTSULau hamarkada daramatza ArantxaUrretabizkaiak letren munduanmurgilduta, eta euskal literatura“sekula bainohobeto” dagoelaadierazi du zalantzaizpirik gabe.

“Lan batzukinteresa sortzenari dira hemendikat, eta horiez zaigu sekulagertatu. Mugakzabaltzen ari gara,eta hitzen aldetik,inoiz baino osasuntsuagogaude”.

Salmentei begira, beherakada nabariadela aitortu du, eta liburuak idaztehutsetik bizitzea ezinezkotzat jotzenduen arren, “lanean jarraitzekogogoa” ez duela galdu azpimarratudu: “Kazetaritzak kanpora begiratzekoeta han ikusitakoa kontatzekoaukera eskaintzen dit; literaturak,aldiz, barrura begiratzekoa, etaez nioke bietako inori uko egingo.Egunen batean ezingo dutlanean segitu, baina hori gertatuarte, idazten jarraitukodut”.