“Animatzaileak behar du izan marrazkilari trebea eta aktore ona”

Afizioa ofizio bihurtzea, arrisku-tsua da?

-Ofizio bihurtu dugu aisialdia, bai, eta gustura nago, egia esan.

Kanpotik ikusita, polita dirudi.

-Marrazki bizidunetan badago prozesu industrial bat, politena ez dena. Gestioa, dirua bilatu beharra, diru-laguntzen konbokatoriak begiratzea... Eskizofrenia horretan bizi gara beti. Ekoizle, marrazkilari, zuzendari, editore... Denetik egin behar.

Ia 40 urte ilustrazioaren eta animazioaren munduan sartuta. Atzera begiratzen duzunean, zer ikusten duzu?

-Ni honetan hasi nintzenean, basamortua zela animaziozko euskal zinema. 1985ean, Kalabaza tripontzia egin genuen, baina, txalo zaparrada jaso ostean, hutsuneak hor jarraitzen zuen, beraz, gindako lanari jarraipena ematea pentsatu genuen.

Zerotik hasita.

-Bai. Ekoizle izaten ikasi nuen, zerotik hasita. Beraz, nire bizitzan normala da jardun multidiziplinar hori. Gauza guztiak kontrolatu beharra eguneroko ogia izan da niretzat.

Eta, nola ikasi zenuen hori dena?

-Pelikulak ikusten eta kopiatzen. Super 8-koak erosi eta kopiatu, behin eta berriz, fotogramaz fotograma. Eta, gero, hori dena analizatu. Inguruan ez zegoen ia inor. Sistiaga, Balerdi eta hauek bai, elementu piktorikoak erabiliz, baina formalki, beste plano batean zeuden. Nik nahi nuena zen istorio bat kontatu.

Eta hor agertu zitzaizun Eugenio Arieta.

-Ezkondu eta seguru konpainia batean hasi nintzen lanean, emaztearen gurasoek ikus zezaten gurea ez zela braguetazo bat izan (barreak). Orduan agertu zitzaidan Eugenio, eta Fernando Amezketarraren laburtxoa egiteko dirua eman zidan, ofizio honetara kondenatuz.

Damututa?

-Ez.

Eta zergatik animazioaren hautua eta ez zinema klasikoarena?

-Ni ilustraziotik nentorren, grafismotik. Nire lagunak idazleak ziren, Koldo Izagirre eta abar. Beraz, modu naturalean egin nuen hautua. Eta, logikaz, euskaraz behar zuen izan. Nirea ez zen militantzia kontua izan. Gero, bazegoen gure kultura modernizatzeko gogo bat, eta olatu hori erakargarria iruditu zitzaidan.

Eta animatzaile bat izateak, zer eskatzen du?

-Marrazkilari trebea behar duzu izan, eta aktore erdi ona. Storyboard-ak kontrolatu behar dituzu. Guk gidoia hartzen dugu lehenik, eta hori irudikatzen saiatzen gara. Garai batean, mahaitik jaiki eta gestikulatu egiten genuen, gero zer marraztu jakiteko. Orain, enpresa handiek, irudi errealetan grabatzen dituzte keinuak, simulazioak, gero hori baliatzeko.

Urte guzti hauetan, nola aldatu da zuen lana?

-Gaur egun, eskuz egin egiten da, baina paperean ez. Oraindik badaude purista batzuk, paperean egiten dutenak lehen marrazkia, baina gero, beti amaitzen dute ordenagailuan.

Prozesua erraztu egin da.

-Bai, baina ez merketu. Jende gutxiago behar da pelikula bat egiteko, baina erabiltzen dugun teknologia garestiagoa da. Prozesua azkartu egin da, hori bai. Pentsa, Kalabaza tripontzia egiteko lau urtez ibili ginen, 60 lagunetik gora, larunbat eta igande. Orain, bi urtetan egiten da dena. Eta normalizatu egin da sektorea, soldatak, kontratuak... Ordea, ilustrazio eta komiki mundua ez da normalizatu. Ilustratzaile gehienek emaztea dute lanean, eta sarritan soldata horrek eusten dio etxe eta familiari.

Orain, ikusentzunezkoetan trebatutako jende ugari dago. Badaukazue non hautatu.

-Baina istoriak marraztuz konta-tzeko gero eta jende gutxiago dago, eskuak erabiliz, esan nahi dut. Artisauak falta ditugu. Kontzeptu asko menperatu behar ditu animaziozko marrazkilariak: mimika, antzezpena,... Begirada filmikoa behar du.

Neketsua omen animaziozko pelikula bat egitea. Garestia ere bai?

-Pazientziaz egin behar da, eta tentu handiz. Eta, dena amaitutakoan, dirua eskatu behar da, baldin eta kreditu lerro bat badaukazu. Zergatik? Ba diru-laguntzarik gehiena askozaz atzerago datorrelako. Gutxienez, milioi bat behar da horrelako produktu duin bat egiteko.

Eta proiektu bat aurrera eramateko, zer hartzen duzu kontuan?

-Lehenengo, gidoia edo istorioa. Bide bi daude, idatzitako liburu bat hartu, eta horretan errazagoa da zertaz ari garen jakitea; edo zerotik hasi, eta prozesua luzatu egiten da hor.

2D-a edo 3Da nahiago?

-Adinaren kontuak izango dira, baina nik nahiago dut 2Da. 3Da, gaizki egina, oso txarra da. Beraz, hobe da ondo egin 2Da, behintzat gure mailan. Eta, gero, 3Da ere erabiltzen dugu, baina ez da ikusten, plano generalak egiteko erabiltzen dugulako.

Gaur egun, itzelezko lanak ikusten dira. Batez ere Pixarrenak.

-Pixarrek 200 milioi gasta ditzake pelikula batean. Guk, bat. Neurri horretara ez gara sekula helduko, baina batzuetan berdin da. Haurrak erakar daitezke bestelako kontuekin, ez bakarrik su artifizialekin. Hori bai, ordu beteko pelikula behar du izan.

Film luzeen aldeko apustua egin duzue. Non geratu dira ‘Lazkao Txiki’ bezalako telesailak?

-Telesailak egiteko bidea zarratuta dago. Zergatik? Japoniatik edo Asiatik datozen produktuak erosten dituztelako, oso merke. Lazkao Txiki, Fernando Amezketarra... Hori amortizatuta dago, eta futbolak baino audien-tzia gehiago izan zuten, baina bide hori moztu egin zen, eta uste dut oker gabiltzala, telesailetan oso konpetitiboak izango ginatekeelako.

Haurrentzako telesailak egiten?

-Lazkao Txiki umeentzako produktua da? Bere garaian, PP-k ez zuen horrela ulertu. Espainiako Ejerzitoa eta Guardia Zibila barregarri uzten zituela esan zuten. Eta egungo telebista? Insanoa da umeentzako. Gosal-tzen daude eta programa insanoak ikusten dituzte. Telebista guztien kontua da, baina esaten dute beraiek ez dakitela programatzen helduentzako marrazki bizidunak. Milioi batekin film luze bat egin eta ez gara konpetitiboak; bi milioirekin telesail bat egiteko konpetitiboak gara, beraz, zergatik ez eutsi bide horri?

Eta helduen kontu hori?

-Disney-k aspaldi ikusi zuen, eta pertsonaia errealagoak egiten hasi zen, istorio potenteagoak aurkeztuz, sarritan puntu erotiko bat ere badutenak... Orain, gainera, helduek ez dute horrelako film bat ikusteko lotsarik. Nire garaian bai, haurrak zinemara joateko aitzakia ziren.

Milioi bat esan duzu. Hari asko lotu behar dira diru hori lortzeko?

-Pilo bat. Jaurlaritza, EiTB eta Madril dira gure babesle nagusiak, baina horrekin, normalean, ez duzu zuloa betetzen. Eta jo behar izaten duzu beste kontu batzuetara, esaterako, koprodukziora. Eta eskerrak nik baditudan heldulekuak, batez ere Andaluzian. Eta milioi bat kaka bat da, e? Konpetitiboa izateko diru pribatua behar da, eta diru pribatuak ez du kultura estimatzen. Gurean, onura fiskalak jarri dira martxan, eta itxaropen apur bat badaukagu horretan, bestela pikutara doa zinema eta kultur industria zati handi bat ere bai. Dena den, eszeptikoa ere banaiz bide horrekin. Arrisku bat badauka: ezartzen denean, diru-laguntzak desagertuko direla.

Laguntza gutxi dago sektorean?

-Jaurlaritzak milioi eta erdi euro gordetzen ditu zinemarako, eta hori miseria bat da. Diote ez dagoela dirurik. Baina esango nuke arazoa beste bat dela: gure ingurua txosnaz beteta dago, asko eta asko zinemari eskainitakoak. Azpiegitura hori manten-tzeko badago dirua, baina, egiteko zenbat dago? Hor dago koxka.

Diru-laguntzak lortzeko, Jaurlari-tzako komisio jakin batera jotzen duzue?

-Bai, eta gauza harrigarri bat kontatuko dizut. Badakizu komisio horretan agian pertsona bakarra dagoela euskaraz balorazio potente bat egiteko gai dena? Ikusentzunezko bat ebaluatzeko gai diren bi pertsona ez daude gurean? Saritu eta bultzatu egiten da euskarazko bertsio originala, baina gero ez dago nahikoa jenderik hori ebaluatzeko. Euskal intelektualitateari irain bat egitea da hori.

Eta enpresariak etorriko dira zuengana?

-Ez, eta, gainera, ez daukagu fama onik. Ekonomia kontuetan desastre batzuk garela esaten da, baina ekibokatuta daude. Marrazki bizidunen ekoiztetxe batek ondo funtzionatu behar du, aurrekontuak neurtuz.

Zuk, azpigenero moduan ikusten duzu animazioa?

-Zine ponposoarengandik aparte gaude, bai, naiz eta orain Zinemaldian ere sartzen den animaziozko pieza bat, tarteka. Konturatu dira hor publiko bat kanpoan geratzen zela.

Ofizio bakartia da zuena?

-Garai batean 60 pertsona ginen, eta orain zazpi. Gurea tailer bat da, eta tailerretan interakzio handia dago. Talde-lana ezinbestekoa da.

Behin, pornoa egitera ere gonbidatu zintuzten...

-Italian izan zen hori. Feria bat zegoen eta gure produktuekin joan ginen bertara. Feriaren barruan zine pornoaren merkatua ere bazebilen. Morboa bagenuen eta hurbildu ginen hara, eta halako batean gerturatu zitzaigun tipo bat eta gurekin lan egin nahi zuela esan zigun. Gure pelikulen minutuak zenbat balio duen esan nionean, atzera egin zuen.

Datorren urtean, benetan jubilatuko zara?

-Jubilatu ez, baina beste erritmo batera egin nahi dut lan. Serigrafia egin nahi dut, eta eskulturatxo ba-tzuk. Gainera, nire emaztea ere jubilatuko da, eta hori gogorra da. Hainbeste denbora lanean ibili ostean, orain biok aurrez aurre egon beharra, egun osoan... Dibortzioa, fijo.