- Sare sozialak erabili ohi dituzten emakume eta gizon guztiak arriskuan daude, baina askoz gehiago adingabeak. Mehatxuak benetakoak dira, eta ez dakitenez, ahulak bihurtzen dira arriskutsuak izan daitezkeen tresna horien aurrean. Julen Linazasorok, Vital Fundazioaren Hartu kontrola programaren koordinatzaileak, gazteek adin goiztiarretan mugikorra eta sare sozialak erabiliz izaten dituzten mehatxu errealen berri eman du. Aste honetan Gasteizen guraso guztientzat egin den Hartu kontrolaren edizio berri batean egin du. Azaltzen duenez, Internetek, sare sozialek, smartphone delakoek eta, oro har, teknologia berriek, gizartean onartuak izateko eta ezartzeko epealdi oso azkarra izan dute. Gaur egun, jende guztiak erabiltzen du teknologia hori, baina ez dago horren erabilerari lotutako arriskuen eta ondorioen gaineko ezagutzarik, ezta era kon-tzientean erabiltzeko prestakuntzarik ere. Hori dela eta, Hartu kontrola izeneko prestakuntza-programa abiarazi dute Vital Fundazioatik hainbat publikorentzat, hala nola ikastetxeentzat, gizarte-zerbitzuentzat, elkarteentzat,55 urtetik gorako pertsonentzat eta familientzat. “Gero eta pertsona gehiagok jasaten dituzte indarkeria digitalaren barruan sartzen diren ekintzak: irainak, mehatxuak, komunikazioen kontrola, sare sozialetarako legez kanpoko sarbidea, WhatsAppeko elkarrizketak, telefonoetan programa espioiak ezartzea, etab. Ekintza horiek bikotekideek, bikotekide ohiek, pertsona ezagunek edo ezezagunek egin ditzakete, eta pertsona helduek edo adingabeek jasan ditzakete”.

Aurten ere adingabeek sare sozialekin dituzten arriskuen berri emango duzue. Gurasoek edo gizarte osoak ez al dakite zer arrisku dituzten, gehiago ikasi behar dugu gai honetan?

-Programaren edizio berri bat da; programa hau nerabeei, haurrei, familiei eta irakasleei ikastetxeetan prestakuntza eskaintzean oinarritzen da, eta gure helburua beti bera da: sare sozialak edo online jolasak askoz ere kontzienteago erabiltzea. Izan ere, oro har, gazteek eta nerabeek asko dakite nola erabili tresnak maila teknikoan, baina ez arriskuei dagokienez. Edizio honetan, guregana hurbildu diren familiei prestakuntza eman diegu, sare sozialetan dituzten arriskuak hobeto ikasteko eta ezagutzeko jarraibideak emateko. Uste dut arrisku horietako asko ezagu-tzen ditugula, baina batzuetan familiek uste dute ez direla benetakoak, ez direla gerta-tzen edo gure seme-alabei ez zaiela gertatuko. Horregatik, hainbat jarraibide eskain-tzen dizkizuegu, hobeto jakin dezaten nola hezi, nola erabili teknologiak, sare sozialetan zer doikuntza egin behar diren, eta eremu digital horietan egiten diren delituak ezagutu ditzaten.

Zer arrisku dituzte adingabeek sare sozialak erabiltzean?

-Arrisku asko daude sare sozialetan eta Interneten. Adibidez, haur bat online jokoetan jolasten ari denean, arrisku nagusia kontsumituko dituen edukiak dira; adibidez, sexualak edo bortitzak. Baina, arrisku horretaz gain, beste arrisku bat ezezagunekin jolastea da. Ezezagunekin jolasean, adingabe bat pederastaren batekin gurutzatzea da arriskurik handiena. Badirudi gai tabua dela, baina garrantzitsua da guk ezagutzea eta jakitea badela eta gertatzen dela. Horretaz jabetuta bakarrik prebenitu ahal izango dugu. Arrisku horiez gain, jakin behar da komunitate asko daudela online jokoez eta sare sozialez gain, haurrak eta nerabeak erakartzen saiatzen direnak. Komunitate batzuek anorexia eta bulimia sustatzen dituzte, bizimodu osasungarria balitz bezala. Ez dira jabetzen elikadura-gaixotasuna dela. Eta horregatik, orrialde horretan, adibidez, aholkuak ematen dituzte etengabe argaltzen laguntzeko, fisiko ona izateko... baina osasunerako arrisku handiak dira. Eduki desegokien arrisku gehiago ere badaude. Guraso askok uste dute ez dagoela arazorik seme-alabek sare sozial jakin batzuk ikusteko, adibidez, TikTok. Eta ez zaie axola, pentsatzen baitute ez dutela ezer txarrik egiten, dantza eta bideo dibertigarriak baino ez direla ikusten ari. Baina sare sozialak 13 urterako dira, ez adin horretatik beherakoentzat. Eduki desegokia eta zeharkako eduki pornografikoa ere badaude. Adibidez, duela gutxi, lehen hezkuntzako bosgarren mailako haur batek esan zigun pornoa kontsumitzen zuela TikTok bidez, Youtube laranja ikusten zuelako.

Zer da Youtube laranja?

-Ikertzen ari garela jakin dugu youtube laranja dela Interneteko atari pornografiko bati TikToken jartzen dioten hitza, sare osoko handiena. Orri horretan edukia sortzen duten pertsonek, promozionatzeko, ez dute pornografiarik erakusten TikToken, baina bai erabiltzen dute Youtube laranja hitza, ikusten duten guztiek jakin dezaten beren orrian bila ditzaketela. Askotan, jartzen dituzten iruzkinetan estekak jartzen dituzte bideoetara zuzenean joateko.

Arazo bat dago desinformazioarekin?

-Bai, arazo handi bat dago desinformazioarekin. Desinformazioa bizitzako alderdi guztietan dago, eta oso garrantzitsua da haur eta nerabeei irakastea erreala ez denetik zer izan daitekeen eta nola jokatu egoera desberdin bakoitzean. Horretarako, kritikoegia izaten lagunduko dizun adina izan behar duzu, adibidez, 13 urtetik aurrera, eta familiaren laguntza izan behar duzu sare sozialak erabiltzerakoan, ikusten dutena interpretatzen laguntzeko. Laguntza horrek gezurrak detektatzen eta zer gauza dauden ondo edo gaizki jakiten ere lagunduko die. Horrela, ikusten dutena interpretatu ahal izango dute.

Sexu-jazarpena da beste arriskuetako bat. Oraindik gertatzen da?

-Bai. Ikusten ari gara beste pertsona ba-tzuekin online jokoetan aritzen diren haur gehienek mehatxuak eta irainak izaten dituztela. Gehienak. Gertatzen dena da haiekin hitz egiten dugunean ez dietela familiei esaten, bestela ez baitiete uzten jolasten. Horregatik, adin txikikoek isildu egiten dituzte eraso horiek, jokoetan jarraitu ahal izateko, nahiz eta adina ez izan horretarako. Horregatik, garrantzitsua da joko bakoitzaren adin gomendatuari kasu egitea. Oso ohikoa da modu negatiboan eta irainekin hitz egitea online jokoetan. Hori oso normalizatuta dago. Normalizatuta daudenez, haurrak ulertzen hasten dira hitz egiteko modu egokia dela, eta gero, pixkanaka, horrela hitz egiten dute beren eguneroko bizitzan. Beti entzuten badute hori, normaltzat jotzen dute. Sare sozialen kasuan ere eraso digital asko daude, eraso digital ugari. Mota guztietako eraso digitalak egiten dira pertsona jakin baten aurka denbora luzean.

Sare sozialen bidez ere ikas dezakete delituak egiten?

-Bai, beste arrisku bat da. Adibidez, beste bat iraintzea delitua da. Beste jokalari bat mehatxatzea beste delitu bat da. Norbaiti ere heriotza desiratzea, edo informazioa eta datu pribatuak partekatzea ere delitua da. Egunero informazio asko ematen dugu sare sozialen bidez edo delitu diren jokoetan, eta ez dakigu. Eta hori guztia jakitea ere garran-tzitsua da. Beste arrisku bat ospe digitala da. Guk Interneten egiten dugun guztia munduari egiten diogun aurkezpena da. Gaur idazten ditudan gauzen arabera, nire buruaz sortzen dudan irudia izango da.

Sexting-ari buruz ere ohartarazi duzue. Zer da?

-Oso ohikoa da nerabeek material pornografikoa partekatzea, bai helduena, bai adingabeena. Nerabeek beren materiala parteka-tzen dutenean, ondorioetako bat da sexting-a izeneko jazarpena jasan ahal izatea. Hau da, biktimak eskatzen diotena egitea onartzen ez badu, bideoa erakutsi eta zabalduko duela mehatxatzen du erasotzaileak. Oso ohikoa da irudi sexualak ohikotasunez jaso-tzea. Ez da hain ohikoa irudi propioak bidaltzea, baina jasotzea eta partekatzea oso ohikoa da. Kalkuluen arabera, urtean 43.000 adingabek jasaten dute sextorsioa.

Mendekotasun handia dugu sare sozialekiko, bai txikienak, bai helduak?

-Bai, hori da beste arazo handietako bat, sare sozialekiko dugun adikzioa. Menpekotasuna duen eta gehiegi erabiltzen duen jende asko dagoenez, ez dago adikzioa arazo bat den sentsaziorik, jende askok pairatzen baitu. Baina benetako arazoa da. Horrelako saioetan ikusten dugun beste gauza bat da helduok mugikorrarekin eta sare sozialekin egiten dugun erabilera kontziente baten eredu izan behar dugula. Egun osoa mugikorrarekin banago, zaila izango da nire seme-alabei ondo irakastea.

Zer ari da huts egiten gizarteak sare sozialekiko halako menpekotasuna izan dezan?

-Kontua ez da huts egiten ari dela, baizik eta sare sozialak adikzio hori sortzeko diseinatuta daudela.

Zenbat ordu ematen dituzte batez beste nerabeek sare sozialetan?

-Batez beste, lauzpabost ordu igarotzen dituzte mugikorrak erabiltzen. Haurrak pantailak erabiltzeko denbora kontrolatuago edukitzen hasten dira. Gurasoek informatuta egon behar dugu, leku askotatik eskain-tzen diren saioetara joan behar dugu hezkuntza-jarraibideak ezagutzeko.

Gurasoek kontrolatu beharko genituzke gure seme-alaben sare sozialak?

-Familia bakoitzak egin nahi duena aukeratzen du. Lehen Hezkuntzan dauden seme-alaba txikien kasuan, ez diot arazorik ikusten. Gainera, irakatsi eta aholkatu ahal izango diegu zer den ona, zer den gezurra, informatu, aholkatu eta haiekin egon ikaskun-tza-prozesu honetan. l

“Menpekotasuna duen eta ?gehiegi erabiltzen duen jende ?asko dagoenez, ez dago adikzioa arazo bat den sentsaziorik”

“Oso ohikoa da nerabeek eta gazteek material pornografikoa partekatzea, bai helduena, ?bai adingabeena”

“Haur bat ‘online’ jokoetan ?jolasten ari denean, arrisku ?nagusia kontsumituko dituen edukiak izango dira”