rakurtzea, begiak zabalita izanda, ametsetan egoten dela diote. Eta datorren ostiralean, hain zuzen ere, 2021eko Liburuaren Eguna ospatuko da. Mundu osoan ospatzen den ospakizuna da, eta helburu nagusiak irakurzaletasuna, argitalpenak eta jabetza intelektuala sustatzea dira. Liburuaren eguna ospatzeko egun gutxi falta direnean, Euskal Herriko Unibertsitateko (UPV/EHU) zenbait literatura-hizkuntzatako katedradunekin hitz egiten du DIARIO DE NOTICIAS DE ALAVA egunkari honek, hainbat herrialdetako literaturak bizi duen egungo egoera, gaur egungo itzulpenen kalitatea edo idazle eta literatura-eleberri berrien hazkundea ezagutzeko.
"Literaturak bizi duen egoeraren balorazio positiboa egiten dut. Egia da batzuetan ematen duela literaturak lehen mailako erreferente kultural izateari utzi diola, ikus-entzunezko izaera nabarmena duten beste jarduera artistiko batzuek gaur egun duten protagonismo handiagoaren aurrean", azaldu du David Rio EHUko Ipar Amerikako Literaturako katedradunak. Eta gaineratzen du: "Hala ere, literaturak pentsamendu kritikoa garatzeko funtsezko tresna izaten jarraitzen du gure gizartean, ezagutza eta entretenimendu-iturri izateaz gain, gaur egungo irakurketa-ohiturei buruzko inkesta berriek bermatzen duten bezala". Ildo horretatik, katedradun honek nabarmendu du "obsesio" bat dagoela argitalpen-merkatuko berrikuntzekiko, eta horrek, bere ustez, ez du ia lekurik uzten argitaratu berri den liburu bat denbora batez hazteko eta sendotzeko, hurrengo nobedade literarioak haren eragina "irentsi" baino lehen. Fenomeno horrek hainbat arazori erantzuten die, baina garrantzitsuena idazleak ugaritzea da, ez bakarrik Euskadin, zeren eta literatura-berrikuntza berriekiko interes hori bera gertatzen baita, hain zuzen ere, Ipar Amerikako literaturarekin. Baina zein da euskal literaturaren eta iparramerikarraren arteko desberdintasun nagusia? Erabiltzen den hizkuntzaz gain, ba al dago alderik? Erantzuna baiezkoa da: "Ziur aski, AEBetako literaturan dagoen aniztasun izugarria da alderik handiena; izan ere, aniztasun hori, neurri batean, herrialde hartako pluraltasunaren eta gizarte, ekonomia eta kultura-desberdintasunen isla da", adierazten du. "Nire ustez, gero eta zailagoa da belaunaldien edo korronteen ohiko zatiketetara jotzea, azken urteotan argitaratutako literatura katalogatzeko. Estatu Batuen kasuan, literatura etnikoen eta zientzia-fikzioaren gisako generoen finkapena nabarmendu daiteke, kontakizun distopikoek gero eta protagonismo handiagoa baitute", zehaztu du. Horregatik, gehien jorratzen dituzten gaien artean arraza, etnia, genero eta ingurumengaiekikoak direla azaldu du. Gainera, eleberri horietako askok hainbesteko arrakasta lortzen dute non hainbat hizkuntzatara itzultzen diren. Euskadira ere Ipar Amerikako eleberri asko iristen dira, bereziki gaztelaniara itzuliak. Eta itzulpen horiei dagokienez, Estatu Batuetako Literaturako katedradunaren iritziz, gaur egun oro har argitaratzen diren ingelesezko itzulpenek erakusten dute itzultzaileek prestakuntza handiagoa dutela, bai itzulpengintzan, bai ingelesez hitz egiten duten herrialdeetako hizkuntza eta kulturan; hala ere, gaineratzen du batzuetan akats batzuk daudela, gehienak argitaletxe batzuetan lan egiteko arintasunari egozten zaizkienak. "Nahiz eta gero eta irakurle gehiago aurkitzen ditugun lan horiek beren jatorrizko bertsioan irakurtzeko gai, itzultzaileen zeregina funtsezkoa da oraindik ere, jatorrizko testuaren ahotsa xede-hizkuntzara eramateko duen ahalmenagatik". Egiten dituen gGomendioen artean, David Riok lan batzuk aukeratu ditu: El Gran Gatsby (Francis S. Fitzgerald), eta hamarkada berriagokoak, La mujer guerrera (Maxine Hong Kingston), Árbol de judías (Barbara Kingsolver) eta La trilogía de la frontera (Corcment). "Eta ez ditugu ahaztu behar, halaber, Ipar Amerikako autoreak, hala nola Robert Laxalt (Dulce tierra prometida) edo Gregory Martin (Mountain City), izen batzuk aipatzearren".
Antzeko iritzia du Jesus Camarero idazle eta UPV/EHUko literatura frantseseko irakasleak ere, azken urteetan liburuek izan duten gorakada nabarmenari buruz, nahiz eta kritikoagoa izan. Bere kasuan, profesional honek uste du, oro har, Euskadi eta Espainiako estatua ez ezik, mundu guztian ere une ezin hobea bizitzen ari dela literatura-ekoizpenari dagokionez. Ildo horretatik, dio gero eta literatura-lan berri gehiago dagoela, eta, batzuetan, irakurleak baino liburu gehiago daudela dioen esamoldea entzuten dela. Nolanahi ere, Jesus Camarerori oso positiboa iruditzen zaio literaturaren munduan dauden idazle kopuruaren aurrerapena eta hazkundea. Hala ere, kritikoagoa da gaur egun merkaturatzen diren liburu horien kalitatearekin. Eta hori, ordea, ez zaio hain positiboa iruditzen.
"Literaturan liburu asko argitaratzen dira, eta hori oso ondo dago. Baina idazle eta literaturako irakasle gisa, liburu horiek irakurtzen ditut eta batzuk eskuetatik erortzen zaizkigu", dio. Zergatik? "Idazle askok oso ongi erabiltzen dute best sellerraren teknika, eta irudimen handia ere badute. Baina hizkuntza literarioa, hizkuntzaren erabilera eta estiloa falta dira", zehaztu du.
Gaur egungo liburu horiek kalitate handiagokoak izateko Jesus Camareroren ustez falta diren alderdi horiez gain, profesionalak ere dio gaiak sakondu gabe daudela; hau da, azaltzen duenez, gero eta liburu gutxiagok egiten dute gogoeta, eta hori funtsezko alderdia da, aipatzen duenez, literatura-lan bat obra handitzat hartzeko. "Hizkuntzaren kalitatea eta gogoetarako gaitasuna dira literatura-lan guztiek eduki behar dituztenak literatura-lan handitzat har dadin", azpimarratu du. Garai bateko literaturaren aldean aldatzen ari den alderdi bat liburuen tamaina bera da, eta orain lehen baino laburragoak dira: "Oraingo lanak autore handiekin eta haien lanen dentsitatearekin alderatuz gero, gehienak laburragoak dira estilo lauagoarekin". Euskadiko eta Estatuko literatura-lanen eta frantsesen artean ere alde nabarmenak daude, nabarmendu duenez. "Kultura bakoitzean literatura desberdina dago", aipatzen du. "Frantzian denetarik egiten da: literatura autobiografikoa, autofikzioa, polizia-eleberriak, best sellerra, hausnarketa-liburuak... Frantzian argitaratzen diren liburuak kultura horren barruan eta kultura horrentzat egindako iliburu desberdinak dira. Baina badira transferentzia-lerroak; adibidez, polizia-liburuak modan daude, orain entretenimendu gehiago eskatzen baita", azaldu du.
Bere egunerokoan Jesus Camarerok dio gai dela sei liburu baino gehiago hiru egunetan irakurtzeko. "Kalkulaezina da hilean zenbat liburu irakur ditzakedan, klasea prestatzen dudanean liburu osoa irakurtzen dut, XIX. mendeko eleberri bat egunetan irakurtzen dut, eta beste lan laburrago batzuk egun berean. Aldi berean lau edo bost liburu irakurtzen egon naiteke. Nire lanbidea da, beraz, irakurri egin behar dut, ez entretenimenduagatik bakarrik". Gomendatzen dituen autore frantses garaikideen artean, honako hauek daude: Muriel Barbery (La elegancia del erizo); Guillaume Musso (La vida secreta de los escritores); Leila Slimani (Canción dulce); eta David Foenkinos (La delicadeza), besteak beste.
Errusiako literatura garaikidean, idazleek idazteko aukera erabiltzen dute Errusian gertatzen den egoera aldarrikatzeko eta herritarren hausnarketa bultzatzeko. Halaxe azaltzen du, behintzat, Anastasia Lavrenteyevak, EHUko errusiar literaturako katedradunak. "Errusian literatura oso markatua dago une bakoitzean bizi izan den garaiaren arabera. Garaiak eragin handia zuen literaturan, eta hori garai bakoitzeko eleberrietan islatzen da, diktaduraren aldeko eta aurkako idazleak, adibidez", azaldu eta gehitu du: "Errusiar literatura nahiko psikologikoa da, beti pertsonarengan jartzen du arreta. Garai batean arima interesatzen zitzaien autoreei, ariman gertatzen dena". "Errusiar literatura garaikidea postmodernista da, orain korronte literario hau oso eguneratua da (modu ironikoan garai komunistaren birpentsamendua, Stalinen diktadurari eta SESBari buruzko polemika). Postmodernismoak oztopoak kentzen eta askatasunez pentsatzen uzten du, beraz, hausnarketa handia dago modu sortzailean eta berrian herrialdearen iraganari buruz ", esan du. "Eta Espainian eta Euskadin, gaur egun errusiar literatura lan asko itzultzen dira, adibidez errusierazko literatura itzulpenetara Iker Sancho eta Roberto Monforte UPV/EHUko Letren Fakultateko irakasleak aritzen dira".
"Literatura pentsamendu kritikoa garatzeko funtsezko tresna da"
Ipar Amerikako Literaturako katedraduna
"Errusian literatura oso markatuta dago une bakoitzean bizi izan den garaiarekin"
Errusiako literaturako irakaslea
"Oraingo lanak, lehengo autore handiekin alderatuz gero, laburragoak dira"
Idazlea eta EHUko literaturako irakaslea
