IKUSI nuen, azkenik, Amama(Asier Altuna, 2015). Osoondo filmatuta dago, eszenaederrak dauzka, eta soinubanda iradokitzailea, nahiz eta unebatzuetan estetizismoak partidairabazten dion pelikulari ?metaforagehiegi, aukeran? eta, agian,kontatu nahi duenerako, metrajepixka bat soberan izan.Gero dago gaiaren kontua. Nireinguruko batzuei Amama obraeuskaldunagoa iruditu zitzaien,esaterako, Loreak baino (Jon Garañoeta Jose Mari Goenaga, 2014);izan ere, eztabaida horretan ?jem’accuse? Loreaken alde agertunintzen. Amamaren bandora nierakartzeko erabili zuten besteargudio bat baserriaren munduarekinfilma zein kritikoa den azpimarratzeaizan zen, baina ez nindutenguztiz konbentzitu: egia daTomas ?Kandido Urangak ederkigorpuzten duen aita, buruan lanaeta sustraiak baino ez dituena?ikuspuntu nahiko zorrotz batetikaurkezten zaigula, baina susmoadut hor ere badagoela tradiziohorren nolabaiteko gorazarre bat.Nostalgikoa, nahi bada, mundu horijoan badoalako, baina beti idealizaziopuntu batekin.
Eta gero dago Neolitikotik omendatozen laurogei amama horiensegidarekiko loturarena ?ai, zenbatkalte egin duen Oteitzak??,niri, tira, irensgaitz samarra begitantzenzaidana, kontuan hartutabaserriak, Euskal Herri hezekonekazaritza ekoizpen-unitate gisa,apenas dituela bostehun edoseiehun urte, askoz jota. Izan ere,historikoki, hiriak, kaleak ?villak?tradizio luzeagoa leukake guregeografian baserriak baino.Alde horretatik ?argudiatzen nueneztabaidan, erronkari? Loreakesentzialki euskaldunagoa izangolitzateke Amama baino, askoz erefilm urbanoagoa den heinean, edo,agian hobeto, euskotarragoa, ondodakigulako baserria izan zelahizkuntzaren gordeleku nagusienetakobat, aro berrian eta batezere garaikidean. Baina hau bestegai bat litzateke...
Loreak/Amama balizko dikotomiahori, edonola ere, Euskal Herrikozinemaren historiaren hastapenetatikdatorrela aldarrika daiteke.Fikziozko aurrenekoetariko gureluzemetrai bi Edurne, modista bilbaina(1924) eta El mayorazgo deBasterreche (1928) izan ziren: lehenengoa,izenburuak berak iradokitzenduen bezala, giro hiritarrekomelodrama, tamalez galdutadagoena ?ez da kopiarik geratu?;bestea, ordea, kostunbrismolandatarraren ildokoa ?izan ere,Pierre Lhanderen Mirentchunobelaren egokitzapena zen?, eta,bide batez, Ocho apellidos vascoserainoluzatzen den tradizio batihasiera ematen diona, eraikitzenzuen fikziozko herrixka bukolikoankostaldeko eta baserri mundukoelementuak konbinatzenbaitzituen. Hau bai kontserbatzendela, Euskal Filmotekaren lanariesker.
Ba, hain film ezberdinak izanikere, bietan izan zuen parte hartzeerabakigarria Mauro Azconak:lehenengoan Teodoro Gil zuzendariarenlaguntzaile bezala, etabigarrenean zuzendari eta gidoilarigisa, bere anaia Victorrekinbatera. Azconatarrak, gutxi balitzbezala, fiteroar bizkaitartuakziren: euskal kostaldearen eta barnealdearennolabaiteko sintesibat.
Ez dakit zehazki zerena, baina osoprofetikoa eta ?barkatu? metaforikoairuditzen zait hori guztia.
