- Borondatea, kalitatea, elkarlana, ahozkotasuna, euskara eta euskal kultura, konpromisoa... Hitz potoloak agertu zaizkio Ana Urkizari elkarrizketen bidez egin duen ikerketan. Balioak trantsizioan daudela ondorioztatu du idazleak, eta, berriak zehazten ez diren artean ezinegonean mugituko garela. Horrela, orainean ziurtasunak bilatzeko gonbita egiten du, eta, horrekin batera, tradizioatik at bide berriak bilatzen ari direnei oztopoak ez jartzeko beharra azaleratzen du bere saiakeran. Baina, bereziki, hausnartzeko premia dagoela nabarmentzen du.

Noiz hasi zinen 'Garen hori' libura jorratzen?

-Liburua 2017ko abenduan hasi nin-tzen idazten. 2020an, maiatza inguruan, bukatzeko asmoa nuen eta halaxe izan zen. Pandemiak azken hiru elkarrizketak harrapatu zizkidan. Esan daiteke gehiengoa pandemia aurrekoa dela. Anekdota bezalaxe komentatu dezaket elkarrizketa bat telefonoz egin behar izan nuela eta beste bi Zoom bidez. Gainon-tzekoak aurrez aurre egin nituen.

Uste duzu ondorioak ezberdinak izango liratekeela elkarrizketa denak pandemiaz geroztik egin izango bazenitu?

-Elkarrizketak behintzat ez ditu pandemiak baldintzatu eta esango nuke elkarrizketatuek esan duten horretan ere ez duela eraginik izan. Egia da elkarrizketak ere denboraz nahiko aurretik prestatuta nituela eta beraiei ere aldez aurretik bidali nizkiela.

Euskara bidegurutzean dagoela argudiatu zuen Kike Amonarrizek bere saiakera baten. Ondoren, pandemiak bidegurutzean dagoenaren ideia sendotu duela gaineratu. Zuk balioak trantsizioan daudela ondorioztatu duzu, osasun krisiak ideia hori sendotu al du?

-Euskararen kasuan pandemiak beste egoera batera eraman gaitu, batez ere Euskaraldiaren inguruan. Hor agertu da euskara era naturalean praktikatu ezin duten herritarren egoera etab. Hor bai egon da aurreko egoera bat, bitarteko bat eta ondoko bat. Balioen kontua ez dut esango sakonagoa denik, baina beste kutsu batetako gaia da. Trantsizioaz hitz egiten dugunean, trantsizio hori aurretikoa da eta bitartean ere somatzen ari gara.

Oinarriak mugitzeak ziurgabetasuna dakarrela diozu. Zeintzuk dira kolokan dauden balioak?

-Kolokan baino gehiago, denak daude ezbaian, edo hausnarketa bat egitea komeni dela ikusten da. Orain arte, bagenituen balio batzuk oso barneratuak eta hor oso eroso eta ziur senti-tzen ginen. Momentu honetan iragan hori pasatu da, beste une batean gaude, edonolakoa ez dena. Gizarteak aurrera egin ahalaz batera, aldaketa pila bat nozitu ditugu eta aldaketa horiek balioak aldatzea ekarri digu. Iraganari begira gaude, deserosotasun edo ziurgabetasun horretan ikusten dugulako lur bera ez gaudela zapaltzen. Liburu honek horretaz hausnartzera eraman gaitu.

Eta zeintzuk dira ezbaian dauden balioak?

-Puntualki, banaka banaka esatea baino, nahiago dut esatea berriak zehazten ez ditugun bitartean, edo argi ikusten ez ditugun bitartean, ezinegon horretan mugituko garela, lehengo ziurtasun horretatik kanpo.

Globalizazioak eraginik izan al du?

-Bai, globalizazioak eta bizitzen ari garen beste aldaketa guztiek: immigrazioak edo teknologiak, munduan errege diren hizkuntzen nagusitasuna... Gauza askok jartzen dituzte ezbaian gure txikitasuna edo berezitasunak.

Nondik dator euskaldunok garena definitzeko dugun behar hori?

-Herri txikia izatearen beharra da. Eduardo Apodaka filosofoak bere elkarrizketan aipatzen duenez, gizakiak oro har dauka premia izen bat edukitzeko, herri bat edukitzeko, herri horretan identifikatuta senti-tzeko... Zenbat eta herrialde definituagoan bizi premia horiek beteago edo ziurrago daude. Gurea estaturik gabeko herrialdea izateak behar hori azalerago dagoela sentitzera eramaten gaitu: nor garen, zer garen, nola deitzen garen... Hori guztia defini-tzeko premia gehiago izatera.

Eta hor bai globalizazioak zeresana izan duela.

-Bizi dugun momentuak hori ez edukitzea dakar, mundu gero eta zabalago batean bizi garelako; bai bidaiatzerakoan, hizkuntza erabiltzerakoan, musika entzuterakoan... gure testuinguru guztia gero eta zabalagoa da, orduan txikitasuna gero eta ageriago gelditzen da.

Herri izateko borondatea aipatzen duzu lehen balio bezala. Horrekin batera harrotasuna ere aipatu daiteke?

-Borondatea aipatzen nuen, izateko gogoa, gureaz hitz egin gabe. Edozein herritaz hitz egingo bagenu eta herri hori zerk egiten duen zehaztu beharko bagenu, gurea baino handiagoa bada edo estatu aitorpena badu, bere hizkuntza indartsu baldin badauka... beharbada herri horrek ez du izateko borondatea sentituko. Gurean hori dago, eta hori bai izan daiteke balioetako bat, gogo horrek egiten duelako hausnarketara bideratzea eta garen hori zertan oinarri-tzen den denfendatzea. Harrotasuna beste alderdi bat izan daiteke, herri kontzeptu hori integratuta duzunean sentitzera eramaten zaituen zerbait. Baina bereizi egingo nituzke.

Nolakoak garen esaten duen elementua kultura dela defendatzen duzu zure liburuan, kulturak egiten gaituela euskaldun. Eta hizkuntzak zein papel jokatzen du horretan?

-Ia elkarrizketatu guztiek aipatzen dutenez, euskara balio oinarrizkoa edo lehenbizikoa da. Bakoitzak bere erara definitzen du. Euskararekin batera euskal kultura aipatzen dugu askotan, binomoak izango balira bezala. Bereizi egin behar dira. Dan-tza ez da euskaraz egiten eta pintura ere ez. Badago kulturaren parte handi bat euskararik gabe egiten dena eta euskal kultura dena baita ere. Euskara zentrala da, bakarra da, beste inork ez daukana, baina euskal kultura hori baino gehiago ere bada, zorionez.

Sortzaileen eta adituen pertzepzioen artean ezberdintasunik nabaritu al duzu?

-Sumatu dudana da, eta horretarako aukeratu nituen, osagarriak izan direla. Inork ez du aurrekoaren kontrakorik esan eta osatzen joan dira. Bakoitzak bere ikuspuntutik ekarpen aparta egin du.

Elkarrizketatuak oso kritikoak izan direla aitortu zenuen aurkezpenean. Zer dela eta?

-Harritu eta poztu egin ninduen orain arte esan gabe dauden gauza asko eta asko azaltzeak. Kritikotasun puntu hori ematen dio elkarrizketei; hau da, ez da izan "hau baliteke" edo "hau honantz joan liteke". Ez, gauzak oso argi esan dituzte: "hau ez dago ondo", "hemen zailtasunak ditugu" eta "hemen premiak". Ez dute ezer ezkutatu. Horrek elkarrizketa bakoitzari bere indarra eman dio. Kritikoak baino gehiago eraikitzaileak izan dira.

Tradizioa behin eta berriz aipatzen da, baina hausnarketa ezberdinak egin dituzte elkarrizketatuek.

-Tradizioa herri guztientzako izugarrizko garrantzia duen zorua da, zer garenaren zati handi bat. Liburu honetan azaleratzen da zein punturaino bizi garen tradizio horretan eta hortik irten nahian ari direnei oztopoak jartzen. Hori kritikatzen da, ez tradizioa bera. Tradizioa oso ona da, heldulekuak baldin baditugu tradizio hori daukagulako da. Sortzaileek tradizioak aurrera egiteko pisu handiegia daukala kritikatu dute. Gehiegitan begiratzen dugula atzera ziurtasuna ematen digulako. Ziurtasun hori orainean eta etorkizunean bilatu behar dugu, beste apustu batzuk eginez.

Hizkuntza propioa izateak eraginik du garatzen diren balioetan?

-Irati Jimenezek aipatzen du edozein hizkuntzatan hitz egin litekeela gure ezagarri propioei buruz. Espainola aipatzen du, oso hurbil daukagulako. Espainolez oso ondo kontatu da gure historia. Euskal herritarrek gaztelaniaz idatzitako literatura ona ere badagoela dio. Berak hizkun-tzaren erabilerari baino indarra eman nahi dio ariketa literarioari. Berezitasuna edukiko badu gure literaturak izango da hemengo begiekin ikusten delako eta hemengo pertsonek egiten dutelako. Baina ez propioki hizkun-tza hori erabiltzen duelako. Ez zaio baliorik kendu behar euskarari baina ez dugu pentsatu behar hizkuntzak berak egiten duela literatura eder.

Eta pentsatzeko moduan?

-Beste kontu bat da Juan Carlos Perezek esaten duenean pentsamendua hizkuntzan dagoela. Hori da hizkuntzari ematen diozun erabilera zure pentsamendu bat azaleratzeko. Hor bai berezitu daiteke pentsamendua bera, hizkuntza batean eginda edo bestean. Hizkuntzarekin maiteminduta gauden guztiok sentitu dugu premia euskaraz esaten diren gauza batzuk beste hizkuntzetan ezin direla esan pentsatzeko. Horri ere buelta ematen hasteko gonbita egin digute Iratik eta besteren batek ere. Hizkun-tza ederra eta propioa da, gurea delako, bakarra munduan, baina ez da beste hizkuntzak baino gehiago hizkuntza izateagatik.

Erromantizismo puntu bat egon da hor agian.

-Bai, baina itzultzaileak ere hor daude. Liburu honetan idazle batek esaten duen bezala, ariketa literarioa hizkuntzatik haratago doan zerbait da. Eta literaturaz hitz egiterakoan ariketa horretaz hitz egin behar da, ez hizkuntzaz. Badagokigu bereizketa hori egitea obra literario baten aurrean gaudenean.

Beti azpimarratu izan da euskaldunen zintzotasuna. Zergatik errotu dira horrelako ezaugarriak euskaldunei buruz dagoen iruditerian?

-Hasiera batean euskal herritarren ezaugarri bat izan zitekeen, baina gutaz hitz egiterakoan, behin eta berriro errepikatzen duzunean eta literaturan hori jasotzen denean, azkenean sinistu egiten duzu. Errepikatzearen poderioz egia bihurtzen dela esan genezake. Gure burua horrela definitu dugulako gelditu da jendeak duen iruditerian.