“Fikzioak bakarrik ematen du aukera barru-barruraino sartzeko”

Hogei urtez barrutik ezagutu duzu alardea. Orain bizipen horiek literatura bihurtu dituzu. Argi zenuen kontatu nahi zenuela?

Hasieratik argi izan nuen honi buruz idatzi nahi nuela. Gordeta nuen buruan, baina ez nekien nondik jo, nola, non eta noiz. Orain konturatu naiz esperientzia honen aztarnak badaudela aurreko lanetan hanhemenka. Batek idazten du bururatzen zaiona eta bururatzen zaion horrek zerikusia du bizi eta irakurri duenarekin. Orain dela bi urte eta erdi jarri nintzen horretara. Bide asko saiatu nituen, fikzio hutsa, kronika hutsa...

Azkenean, ordea, kronika, fikzioa eta hausnarketa baliatu dituzu. Zergatik?

Fikzioa da alderik zabalena, kronika dago eta baita hausnarketa ere.Ezingo nuke esplikatu, baina senak agindu zidan hori zela behar nuen forma. Alde batetik, kronikak kontatzen du pertsonak zer egin eta zer esaten duen. Baina literaturak, fikzioak, badu beste gaitasun bat, inongo arteak ez duena: egin eta esan bitartean zer pentsatzen edozer sentitzen duzun esaten du. Aukera hori literaturak bakarrik du; fikzioa bakarrik sartu daiteke barrubarruraino. Azkenik, hausnarketa da niretzat liburu honen bihotza. Nik hasieratik banekien kontatuko nuela. Arazoa gero eta gehiago korapilatzen joan zen neurrian ,berehala esan nion neure buruari: mina egina dago, orain ea zerbait ikasten dugun min honekin. Eta hortik dator izenburua.

Minetik ikasi duzu zuk?

Bai, minetik ikasi dut. Mina izan dezakezu eta ez ikasi; aldi berean, minik gabe ere bai. Mina eta poza, biak dira irakasle onak baldin eta ikasleak ikasi nahi badu. Nik, kasu honetan, batez ere minarekin ikasi dut, ez zorionarekin.

Minarekin batera beldurrak pisua du liburuan eta horri buruz hausnartzen duzu.

Beldurra min klase bat da. Nik ez nuen inolako hausnarketarik beldurrari buruz. Uste dut askotan errepikatzen ditugula norbaitek esandakoak edo ikasitakoak, gure kabuz pentsatutakoa ordezkatzeko. Orduan, nik sasoi horretan beldurrari buruz pentsatzen nuen ez nuela beldurrik izan behar. Gero ikasi dut beldurra onartu behar dela, beharrezkoa dela, baina beldurra ezdela gauza bat ez egiteko nahikoa arrazoi. Nire erabakiak nik hartzen ditut, ez nire beldurrak.

20 urte pasa dira 1996. urtean Alardean parte hartzen saiatu zinetenetik. Distantziarekinnola ikusten duzu orduan jazotakoa?

Argi dut liburua desberdina izango litzatekeela orain dela 10 urte idatzi izan banu edohemendik hamar urtera idatziko banu. Orain izan da momentu egokia. Ni prest nengoen eta egoera urte hauetan guztietan baretu egin da. Gainera, Jaizkibel konpainiak egindako lanak bere emaitzak izan ditu. Era berean, ezingo nuke beste 20 urte esperoan egon hau idazteko.Hiru baldintza horiek elkartu zirenean sortu zen liburua.

Ekintza hark ondorio hauek izango zituela pentsatzen zenuten?

Ez, eta hori izan da gure akatsik larrienetako bat. Guk pentsatzen kongenuen sartuko ginela, eta behin konpainia batean sartu orduko bideratuko zela. Ez zen hala izan. Taldeko norbaitek, eztanda hura gertatu eta gero izandako bilera batean esan zigun arazoak bost urte jokozituela. Eta izututa begiratu genion gainerakoek, ez genion sinetsi. Pentsa ezazu zer nolako ezjakintasunean ibiltzen ginen. Oraindik ere ordaintzen ari gara erabaki hura eta oraindik ere leporatzen digute jokaera hura hartu izana.

Liburuko pasarte batean diozu: “Inor gutxik izango du kalean ahoz gora iraindua izateko ohitura”. Zuk hori bizi izan duzu.

Bai, iraina beste arma bat da. Nik ez nuen kalean ahoz gora iraindua izateko ohitura, eta orain badut. Irainei buruz ez nuen inolako hausnarketarik, ez zitzaidan inoiz gertatu etaez nuen inguruan inor esperientzia hori bizi izan zuenik. Hortaz, nire barnean aurkitu behar izan ditut lanabes guztiak.

Esan daiteke liburua itxaropenarekin amaitzen duzula. Zure ustez, hasia ote da bukaera?

Nik uste dut baietz, hasia dela bukaera, baina luze jo dezakeela oraindik ere bukaerak. Iruditzen zait, nolabait eta noizbait norabidea aldatu egin zela. Halako batean, itsasoa,gora eta gora egin ondoren, behera egiten hasi zela. Orduan badago tarte bat, itsasoak gora eta behera egiten duenean, ez dakizula ongi zertan ari den itsasoa bera, gero ikusdezakezu gora edo behera egiten duen. Nik uste dut orain itsasoa behera doala. Baina zenbat denborahartuko duen ziklo horrek ez dut batere argi.

Plastiko beltzez inguraturik baina babes askorekin desfilatzen duzue. Herriko egoera baretu da?

Bai, herriko egoera baretu da. Eta Jaizkibelen inguruan gazte jende asko dago; horrek asko adierazten du. Nik uste dut beste aldekoek itxaropena zutela. Bultzatzen baditugu, iraintzen baditugu, bakartzen baditugu eta txirtxilatzen baditugu, atzera egingo dute. Orain nik uste dut frogatua dagoela Jaizkibelek tsunamiari aurre egin diola, eta bere helburua lortzeko gazte jende asko gehitu da bidean. Honek etorkizunerako itxaropena ematen du.

26 zineten hasieran eta orain 500 inguru. Jaizkibelek bere tokia egin du herrian?

Bai, eta esan dudan moduan, oso garrantzitsua da gazteen parte-hartzea. Konpainiaren lehen hamar urtetan gazteak ez ziren guregana hurbiltzen unibertsitatea hasi arte gutxi gora behera. Hau da, herriaren kontrol pittin bat galtzen hasten ziren arte. Orain egoera bestelakoa da. Eskolako gaztetxoak hurbiltzen dira eta gutxienez hiru belaunaldi ordezkatuta daude Jaizkibelen. Gainera, Jaizkibelen desfilatu dutenen seme-alabak badira, baina baita erebeste alardean desfilatzen dutenen seme-alabak ere.

Urte hauetan guztietan lortu da herrian alardea gai tabua ez izatea?

Maila batean, bai. Oraindik ere kartel bat jartzen badugu kartelak bi segundo irauten du. Oraindik ere ezin da publikoki azaldu entsegu egunetan ez bada. Baina lehenengo urteetako gordintasun hura bukatu da. Nik liburuan jartzen dut eta sinesten dut: herriaren gehiengoak onartu du Jaizkibel. Urrats handia da hori. Egia da gehiengoaren zati batek nahiago lukeela hau gertatu ez izana baina, tira, 25 urtetik berakoek ez dute besterik ezagutu. Ez dute alardea bakean ezagutu. Horrekin jaio dira.

Zergatik uste duzu hainbeste kostatzen ari dela arazoa gainditzea?

Askotan esaten digute kanpotik ez dela ulertzen. Barrutik ere ez da aise ulertzen. Nik uste dut erakunde publikoek dutela horren erantzukizuna. Beste herri batzuetan arazoa konpondu bada hemen zergatik ez? Zer da desberdina? Niretzat esplikazio bakarra politikoa da.Kontua da, arazoa sortu zenean, Hondarribiko Udalak alde baten alde egin zuela, ez konponbidearen alde. Hori gutxi balitz, alardea pribatizatzea erabaki zuen guri bidea ixteko. Horrela jarraitzen dugu oraindik ere.

Ez duzu neutraltasunez idatzi, baina saiatu zara beste ikuspuntuak ulertzen. Argi zenuen horrela izan behar zuela?

Kazetaritza lan bat egin izan banu, nahi eta nahi ez sartu beharko nuke beste ikuspunturen bat. Neutraltasunera hurbilduko nintzateke horrela, baina, nola edo hala, idazlea gailenduzitzaion kazetariari. Ez da kazetaritza lana, ezta lan historikoa ere, literatura da. Alaine Touraineren aipu batekin hasi dut liburua: “Hurbiletik eragiten digunari buruz, ezin neutraltasunez jardun”.

Zer nolako iritzi eta inpresioak jaso dituzu irakurleen partetik?

Amezketako irakurle talde batekin egon nintzen orain dela gutxi. Taldeko gazte batek esan zidan liburua irakurri eta gero bere herrian gertatutako hainbat gauzen inguruan pentsatzen gelditu zela. Desberdintasunak desberdintasun, jokaera batzuk argitu zizkiola liburuak. Horida nahi nuena. Bi gauza esan zizkidan taldeak: ez zeriola gorrotorik liburuari eta herrian gertatutakoa hobeto ulertzeko balio izan ziola. Dakidana da hau hizkuntza apal batean idatzitako liburu apal bat dela. Honek ez du iraultzarik ekarriko. Gazteleraz izan balitz oihartzun handiagoa izanen luke, hori argi daukat.

Gatazka askok eragiten dute herrikideen arteko zatiketa. Zergatik da hain zaila elkarbizitza bermatzea?

Arazoa da boterea zutenek ez zutela konponbidearen alde egin. Herri askotan gertatzen da, eta kontu horrekin kezkatuta nabil urte asko. Maila batean biolentzia erabiltzen da. Nik Hondarribian ikusi dut esparru politiko oso zabaletara zabaltzen, ez bakarrik alde batera.Horrez gain, gogorra da zuzenean gorrotoa bizitzea. Nik neuk uste dut ez dakidala gorrotoa zer den, baina sumatu dut gorrotoa nirekiko. Niri horrek ematen dit beldurra, ez irainek,ez bultzadek, baizik eta gorrotoak.

Joan den urtekoa izan zen zure azken desfilea. Nekea sumatzen da?

Bai, azkenaldian behin baino gehiagotan pentsatu nuen uztea. Hogei urte dira dagoeneko, eta nekatuta amaitzen dut. Ibilbidea, pausoak, tentsioa.... Orain dela bi urte pentsatu nuen: datorren urtean hogei urte beteko ditut desfilatzen, ziklo bat beteko da eta Alardeari buruzko liburua kaleratuko dut. Iazkoa azkenekoa izan zen. Baina lortzen dugunean Jaizkibelekin alarde barruan desfilatzea berriro aterako naiz, dudarik gabe, gurpildun aulkibatean bada ere.