“Nik idazten dut ulertzeko”

Solasaldiaren gozoak samurtzen du kafearen garratza, eta hitzen dan-tza bi orduz luzatzen da, esaldietan Atxaga eta Irazu nahasten direla, modu naturalean. Nevadako egunak joan dira eta bertoko egutegiari atxikita bizi da idazlea, bere bakardadean babestuta, denboraren pisua sentitzeraino. Leihotik begiratu eta Gasteiz desertu isil bat da.

‘Nevadako egunak’-en iruditu zait kontatzen ez denak kontatzen denak bezainbat pisu hartzen duela. Balirudike zure narratibaren ezaugarri guztiak agertu nahi izan dituzula azken lan honetan.

-Zuzen zabiltza, gero eta garbiago ikusten baitut zer den irakurlea. Agian batzuk Mediterraneo hori aspaldi aurkitu zuten, baina nik orain aurkitu dut. Nire irudipena da irakurleak liburuaren erdia osatzen duela. Pertsonak esperientzia bat dauka, esperientzia pentsatua, errepresentatua, iritziak dauzka bere buruari buruz... Hor halako geruza edo oinarri bat sortzen da, paisaje bati begiratzen diogunean bezala. Beraz, irakurleak liburu bat hartzen duenean, eta idazleak beste orografia bat eskaintzen dionean, hor agian ez dago elkarren arteko ukiturik ere, edo akaso dira esperientzia bi paraleloak, agian bikiak... Batzuk esaten dizute zein hurbil sentitu diren kontakizunetik; esaterako, gurasoren bat galdu duenek.

Beraz, irakurlea oso present duzu orain.

Lichtenberg fisikoak zioen moduan, suak airea behar du sua izateko. Beraz, idazleak ere ahalegindu behar du aire hori uzten irakurlea sar dadin. Nire ahalegin handiena beti da errealitatera joatea, bai, baina istorioari aire asko emanez. Beraz, nik egin nahi dudana ez da Aquilesen ezkutua, Aquilesen ezkutuan dena baitzegoen, mundu oso bat, zehetasunez josia. Nire asmoa da beti hautapen bat egitea, halako foko bat dagoelako, begiratu bat. Nik badakit Nevadako desertuan hainbat gauza gertatzen direla, edo hango Unibertsitatean gauza interesgarriak egiten direla, baina nire fokoa ez dago horretan.

Hautatzeak ere eskatzen du bere izerdia.

Gogorra da prozesu hori. Eta, gainera, hautapen horretan azaltzen diren gauzen arteko lotura bat egin behar da. Eta, hortik gora, irakurleak bete dezala narrazioa bere esperientziatik abiatuta.

Irakurlearentzat identifikagarriak diren keinuen bila zabiltza kontakizunean?

-Erne ibili behar da horrekin. Irakurle asko edukitzeak badu susmo bat... Estereotipoak zabaltzen dituzula, mundu horretan bizi zaren seinale izan daiteke. Hau da, telebista baizik ikusten ez duen pertsona batek ezin dio heldu beste errealitate bati, horretan murgilduta dagoelako. Beraz, erne egon behar da, gizarte estereotipatu batean bizi garelako. Entzuten da gauza bakoitzeko...

Nobela honetan ebokazioak ere tarte handia du. Egilearen ahots poetikoa sumatzen da nabarmen.

-Poesia da substantzia bat, ez da forma bat. Eta substantzia horrek mundutik ateratzen nau. Pentsamendua hainbesteraino zabaltzen dit... Hologramaren antza du: aurrean errealitatea daukagu, baina poesiak bat-batean mugitu egiten du errealitate hori, eta beste gauza bat erakusten digu.

Musika ere oso present dago eleberrian, narrazioaren lagungarri.

-Komunikatzeko tresna izugarria da, eraginkorrena, lotuta dagoelako giza-naturalezaren geruza sakonekin. Musikaren handitasuna -eta arriskua- dator jauzi egiten duela ahalmen intelektualetatik haratago.

Misteriotsua da, bai, poesia bezainbat?

Kanta egiten duenak gogoan hartu behar du hitz batzuk beste batzuk baino gehiago entzungo direla. Argi izan behar du non egongo den enfasia, zer errepikatuko den... Poeman, berriz, denak eduki dezake pisu berbera, sakontasun berbera. Musikarekin, batzuetan gerta daiteke letra txarra izatea, baina egileak bi hi-tzekin asmatu du eta horrekin kanta joaten da aipatu dugun beste leku horretara.

Musika eta hitza aipatzen ditugula, horretaz ari den liburu batek liluratu zintuen aspaldi, ezta?

-Cecil Bowra-ren liburu bat da, bai, kasualitatez zabaldu nuena. Afrikako poesia eta kantu primitiboei buruzkoa. Niretzat liburu erabakiorra izan zen. Hor dabilen teoria da hasieran izan zela dantza, eta dan-tzari laguntzeko sortu zirela estribilloak, hau da, hitzak. Hori irakurri eta gero idatzi nuen poema izan zen Trikuarena, eta horrek zabaldu zidan bidean beste 20-25 poema egin nituen errepetizioekin.

Baina abesti bat ez da poesia bat. Edo ez du zertan izan.

-Kantak du askozaz ere zapore herrikoiagoa, askotan herritik sortu da, kolektiboagoa da. Poema hortik abiatzen da, bai, baina indibidualtasuna osatzen denean hasten da poesia, ez dauka hainbesteko morron-tzarik kolektibitatearekin. Horregatik ez du behar estribillo edo lelorik, egingo dut poema solipsista bat eta kitto, neuretzat edo neure ingurukoentzat. Eta horrekin nahikoa. Fenomeno bereko adar desberdinak dira, baina batean dago indibidualtasuna eta bestean gutxiago.

Poesiak beste toki batera eramaten zaituela diozu. Zentzu horretan, ‘Nevadako egunak’-ek ia-ia ariketa espiritual bat ematen du.

-Bidaia espirituala izan da, eta horregatik egokitu naiz Pyramid Lake eta transmunduarekin, hilda daudenen munduarekin. Bidaia espiritual batean, bidaia poetiko batean, harkaitza ez da harkaitza, baizik eta zuk buruan duzun harkaitzaren errepresentazioa, eta mundua ikasi eta ulertzen duzu errepresentazioaren bidez.

Bitxia da diozuna, inoiz entzun dizudalako esaten jada ez zaizula hainbeste interesa

tzen fikzioa.

-Hori zehaztu egin beharko litzateke. Interesatzen zait fikzioa baldin eta esperien-tzian errotuta badago. Ez dudana batere maite da fikzio estereotipatua edo azalekoa. Eta edozenbat lan daude halakoak, best sellerrak, ondo saltzen direnak. Niri barrutik idazten duten idazleak interesatzen zaizkit.

Batzuk, behintzat, saltzea dute helburu bakar.

Ondo, aukera bat da. Bertsoa imitatuz, “ez nau inkomoda-tzen/ bestearen lujuak/ baina inork ez nau/ jarriko sekulan best seller bat irakurtzeko kinkan” (barrea imintzioa).

Zure nobelara itzulita, heriotza oso present dago ‘Nevadako egunak-en’.

-Urteak aurrera doazen bezala, paisajea aldatuz doa eta lehen aipatu dugun orografia horretan lehen ikusi ez zenuen ibai edo mendi bat dago. Hau dena askotan modu larrian kontatzen da, baina nik bestelako hautua egin nahi izan dut. Oraintsu Thomas Mertonen liburu bat gainbegiratu nuen eta berak dio behin adin batetik aurrera baduela gozotasun bat bizitzak. Bat-batean asko ikusi dugu, gauza asko gertatu dira, eta, bestalde, badakizu azken errebueltan zaudela, beraz, harrokeri gutxi! Egoera horrek, muga horretan egoteak, ematen dizu halako ulermen bat, eta ulermen horrek badauka gozotasun bat, halako bake bat, soiltasun bat... Bere hitzak nire egiten ditut. Urteen poderioz, heriotza bera ere, gai bezala, aldatu egiten da.

Neurri handi batean, heriotzak egiten du bizitza hain bizigarri.

-Gaur egun ari naiz pentsatzen oso gauza bitxia: esker ona behar diogula heriotzari, salbu kasu batean, gaztea hartzen duenean, hori parkaezina baitzaio heriotzari ere. Baina, bestela, konturatzen hasia nago herio-tza dagoenean, bat-batean espazio bat zabaltzen dela, agian ordura arte ez zegoena, eta hor maitasuna azaltzen da, eta adierazi egiten da, jendea besarkatu egiten da... Bizitza itxi egiten da, baina zabaltzen dira beste espazio batzuk.

Baina zuk ez diozu iraganari nostalgiaz begiratzen...

-Ez, ez dut uste. Nik ez dut sekula gogoratzen gogoratzeagatik. Oinarrian nik nahi dut izan munduaren ahalik eta ulermen handiena. Nik idazten dut pentsatzeko, ulertzeko, eta poesia bera ere pentsatzeko modu bat da, eta saiatu naiz tonu poetiko hori manten-tzen nobela guztian. Irakurle ba-tzuk onartuko dute, beste batzuk ez. Tira, jende batek ez du mundu sinbolikoarekiko atxikimendu edo sentsibilitaterik, eta ez da argitasun kontua, da esperientzia edo sentsibilitate kontua, zer bizipen izan duzun, zein arazo...

Nondik datortzu mundu sinbolikoarekiko atxikimendu hori?

-Txikitatik. Nire haurtzaroa, herri txiki batean, naturaren hurbilean... Haurtzaro horrek eragina izan du. Horrek markatu nau. Gure esperientziak, batez ere haurtzaroan, erabakiorrak dira. Esaterako, orain, negu partean, zein inpresio ematen didaten txolarreak, antzarak, txori bandak...

Animaliak aipatu dituzu, eta animaliek pisu sinboliko handia har-tzen dute zure lanetan. Azken honetan ere bai.

-Animaliak erabiltzen dira barruko espiritualitate horrekin lotura handia dutelako. Eta fantasmak. Gero eta gehiago erabiltzen ditut biak. Psikologia baino lehen, Freud baino lehen, animalien eta fantasmen bitartez azaltzen da barruaren mintzoa. Hori gizakiaren tradizioan dago, eta nik tradiziotik edaten dut.

Liburu hau ‘aske’ idatzi duzula ere aipatu duzu nonbait.

-Agian hori dena lotuta dago lehen aipatu dugun gozotasun horrekin, mementu horrekin, zahartzearen gozotasunarekin. Batzuk zahartu eta txartu egingo dira, baina uste dut ez dela nire kasua. Momentu honetan, zera da gogoeta nagusia: zer da garran-tzizkoa eta zer ez? Gauza gutxi ba-tzuk baino ez.

Heldutasuna esaten diote ba-tzuek horri. Aspalditik zaude ‘fase’ horretan?

-Santimamiñeko kobak ikustera joan ginen aspaldi, Kortezubira, eta jai bat zegoen, eta andre bat zegoen bertan, festatik aparte. Beregana hurbildu eta agurtu egin nuen. Hizketan hasi eta esan nion, ez al duzu festara joan behar? Eta berak arrapostu: niri ez deusta ardure. Horrekin geratu nintzen, eta askotan gogoratzen dut. Oso gauza soila da nire barruko paisajea, denok dakigu zer den inportantea eta zer ez, gertatzen dena da ahaztu egiten zaigula.

Aszeta samar ikusten zaitut...

-Borrokaria ere banaiz, e? Baina begira pilotari beteranoei, dena da kolokazioa frontoian; ondo jartzen bazara frontoian, ondo jokatuko duzu. Nire helburuetako bat da ondo kokatzea frontoian.

Eta zerk asaldatzen zaitu?

-Apaltasuna falta da, ez inoren aurrean, baizik eta errealitatearen aurrean. Apaltasun dokto bat. Errenazimentu garaian esaten zen Docta ignorantia hura... Baztertu behar dira tentazio batzuk, esaterako, magiarena. Nahi dugu abrakadabra baten bitartez dena ulertzea. Gero eta gehiago pentsatzen da munduan, pittin bat aurrera egin dugu, kontzien-tzia zabalduz doa... Baina hala pentsatuta ere, nik badakit hor ez dagoela magiarik, ez dagoela zidorrik, eta jende batek pentsatzen du baietz, arazoak di-da konpontzen direla.

Nekatu zara borrokaz? Esaterako, ‘euskal’ izateaz?

-Euskal izatearen pisu hori arindu da. Frantzian eta Espainian bai, gertatu zait, baina Estatu Batuetan ez da halakorik gertatzen, Espainia non dagoen ere ez dakite ia. Eta Ingalaterran... Ingalaterran atzerritarra zara, itzulia. Eta punto. Han ez dago euskal izatearen presio hori. Edonola ere, gure ofizioaren parte bat da, eta ez dugu zertan ikaratu behar horrekin. Planteamentu arina izan da hori, galdera baldarrak egin dizkidate, baina presio hori aintzat hartzea denbora alferrik galtzea da niretzat.

Poesia, heriotza, eta bidaia. Kanpoko paisaia berriek barruko paisaiak bisitatzera behartu zaituzte?

-Normala da. Gure eguneroko bizi-tzan dena ezaguna zaizu, dena doa berez, baina joaten bazara kanpora, bat-batean sartu komunean eta ez baduzu asmatzen kanilarekin... Hor pentsatu beharra daukazu, behartuta zaude egoera berriari aurre egitera. Zeresanik ez Nevadako desertura joaten bazara, leku arrotz batera; arroztasun horrek erne jartzen zaitu, pentsamendua eragiten du. Pentsatzean energia asko xahutzen da, mendia igotzeko baino gehiago behar da pentsatzeko. Ni jardun horretan egongo nintzateke egun osoa: irakurri eta pentsatzen.