"Euskaldunok gauza on asko daukagu, baina ez dugu atzera begiratzen gehiegi"

Afrikara begira jarri zarete azken bolada honetan 'Pott' bandakook...

Kasualitate hutsa da. Gai hau aspalditik nuen buruan, eta nire lehen ipuin liburuan ere bazeuden pare bat pieza gai honi buruzkoak. Familiatik bertatik hasita, gertuko historia izan da niretzat Afrikako Gerra, beti eduki dut horrelako tiradizo bat pasadizo haiekiko. Honela, istorio intimotik hasi eta historia potolora egin dut jauzi.

Melillako kanposantuan aurkitu zenituen euskaldunen hilobiek hunkituta idatzi zenuen nobela, neurri batean.

Idatzi beharreko liburu bat zen niretzat. Gerra bat egon zen han, eta euskaldunak bete betean harrapatu zituen; asko behartuta joan ziren hara, jakin gabe zer gertatuko zitzaien... Eta liburuko protagonistari nahi gabe datorkio gainera bere antzinakoei gertatutako zerbait. Bitxia da, baina ziklikoki euskaldunoi gertatzen zaigun kontua dirudi. Hau da, iraganeko gertaerak etortzen zaizkigula nahi gabe, eta zaila da zurrunbilo horretatik ateratzea.

Protagonista, Eugenio Areitioaurrena, saltzailea da Marokoko iparraldean, eta bapatean ezuste galanta ematen diote han.

Bai, eta atzera egiten du gero nobelak, Annualeko sarraskiraino. Liburua laburra da, kiribildu gutxi batzuk dituena, eta thriller baten antzera irakur daiteke, baina nire ustez badago hor hausnarketarako nahikoa bazka. Euskaldunon nortasuna, indarkeria, kolonialismoa, gure aurpegi desberdinak, patua...

Kontaketa gordina baliatu duzu, gainera, Annualeko sarraskia deskribatzeko.

Ia 2.000 euskaldun hil ziren hango ingurunean, eta istorio hori kontatu beharra zegoen. Erdiko partea ez da samurra, ez, baina gerrak horrelakoak dira.

Euskaldunok ez gara izan oso finak gure historia idazten, eta badirudi nobelagintzak bete duela neurri batean hutsune hori. Erosoago egiten zaigu gure historia fikziotik kontatzea?

Akaso bai. Kontatu egin digute gure historia, eta guk ere badugu hor erru tanta bat. Euskaldunok oso izaki arraro samarrak gara alde horretatik. Kopista onak izan garela zioen Julio Caro Barojak, baina irakurri eta hori... gutxi. Euskaldunok gauza on asko ditugu, langileak gara eta beti omen gaude aurrera begira, baina ez dugu atzera begiratzen gehiegi. Gure izaera da.

'Ilargi horia'k nobela zinematografikoa dirudi.

Eszena azkarrak dauzka, bai, eta irudi potenteak. Alde horretatik izan daiteke zinematografiko samarra. Laburra eta intentsoa egin nahi izan dut.

Marokoko gerran nahikoa zikinkeri eta azpijoko suertatu zen. Hori ere salatzen da nobelan.

Azaleko aitzakia patriotismoa izan zen, eta horrela saldu zen gerra hau Espainian, baina atzean meategien esplotazioa zegoen, kolonialismo basatia. Eta euskaldunak tartean, alde guztietan ibili baiginen. Askotan sufrimendua eragiten ere ibili gara euskaldunok.

Mementu poetikoak ere badira, tarteka, liburuan. Tituloa bera da oso poetikoa: 'IIargi horia'.

Deskripzio batzuk nahiko basatiak dira, eta hor kontrapisua egin nahi izan dut, horrelako deskripzio edo uneak erantsiz liburuari.

Azken sei urteotan kaleratzen duzun nobela bakarra da, eta haur eta gazte literaturan murgilduta ikusi zaitugu tarte honetan. Gustura gazteentzako idazten?

Bai. Haur eta gazte literaturak beste bide bat zabaltzen dit. Ikuspuntua aldatu behar duzu, idazteko modua aldatu behar duzu, irakurlea mugatua eta zehaztua delako. Horrek trebetasun berezia eskatzen du, idazleari oso onuragarria suertatzen zaiona. Beti esaten da, eta egia da, muga literaturan kalitatean datzala eta ez irakurlearen adinean. Nik idatzitako zenbait nobela (Santiago Bidean, Jack Destripatzailearen arrastoa, Rasputin eta San Petesburgoko gauak…) berdin irakur ditzakete irakurle gazteek nola helduek ere. Argitaletxeek gazte literaturaren sailean kokatu badituzte ere, nik esango nuke helduentzat direla.

Inkestek diote gazteek asko irakurtzen dutela, baina larregi sakondu gabe. Literaturak anakroniko geratzeko arriskua du gurean?

Gazteek dezente irakurtzen dute, baina soilik eskolan dauden bitartean. Ikasketak uzten dituztenean uko egiten diote, normalean, irakurtzeari. Ikasketak utzi edo amaitu eta gizartera salto egiten dutenean, oso jende gutxik mantentzen du literatura irakurtzeko ohitura. Hezkuntza arazoa da, dudarik ez.

Literatura, literaturgintza, aldatzen ari da egun, hainbeste gauza bezalaxe. Ez dakit anakroniko geratuko den ala ez etorkizunean; oraingoz pentsatzen dut literaturak beti jarraituko duela, idazle eta irakurle gehiagorekin edo gutxiagorekin, baina ez da desagertuko.

Oso identifikagarria da zure idazkera. Baina, zure iritziko, zeintzuk dira zure literaturaren ezaugarriak?

Galdera zaila idazle bati egiteko. Ez zait gustatzen neure buruaz aritzea. Horretarako daude kritiko literarioak. Idazleak liburuak idazten ditu, eta esan beharrekoa liburu barruan dago. Halere, zerbait esan behar eta hauxe aipatuko dut: oso gazte hasi nintzen irakurtzen eta idazten, unibertsitatean ere literatura estudiatu nuen, oso gazte hasi nintzen bidaiatzen eta kanpoan egiten zen literatura irmoki saiatu nintzen ezagutzen. Pott banda literarioa osatu genuenean, saiatu nintzen kanpoan egiten zen literatura gurera ekartzen. Giro estu eta itxi batean bizi ginen -literaturaz ari naiz orain soilik-, leihoak zabaldu behar ziren, aire freskoa behar zen. Hori bilatzen dut oraindik ere.

'Pott' banda aipatu duzu. Zein da oraindik begi-ninietatik zintzilik duzun garai hartako irudia?

Ahaztu gabe dut oraindik garai hartan guk denok genuen indarra, literatura arloan zerbait egiteko genuen gogoa. Gaua da, Bilbo zaharreko kafetegi batean gaude bilera egiten eta segidan, afaltzen (izan zitekeen Arriaga kafetegian edo, geroago, Kantabriko tabernan), horrela astean behin (eta batzuetan bitan). Hori da nik begi-ninietatik zintzilik dudan irudia.

Faltan hartzen dituzu garai bizi haiek?

Ez. Bizitza ziklikoa da, garai batzuk joan eta besteak etorri ohi dira. Faltan hartzen dudan gauza bakarra da orain ez izatea berriro ere hogeita bost urteko mutil hura.

Arinegi bizi garela esan duzu inoiz. Literatura antidoto ona da abiadura horren kontra?

Bai, dudarik ez. Hainbeste blog, twitter azaleko eta absurdoren artean, liburu batek beste sendotasun bat eskaintzen dio beti irakurleari. Liburu bat esku artean hartu eta irakurleak badaki hor zerbait sakon, hausnartu, landua dagoela, hor bi, hiru, bost urteko lan baliokoa dagoela.

Frantziakoa, industriala, 68koa,... Zein izango da hurrengoko iraultza?

Hurrengo iraultza hemen dago jada, komunikabideena baita. Sare sozialak, informatika, internet… iraultza horrek distantzia eta denbora apurtu egin ditu bat-batean. Baina aldi berean, pertsona bakandu, bakartu egin du. Ez dago denborarik pentsatzeko, dena agudo eta arin egin behar delako, eta ez dago denborarik aldamenekoarekin patxadaz hitz egiteko. Alde batetik irabazi duguna (teknologia) beste aldetik galdu egin dugu (giza harremanak). Bi mutur horien artean oreka eroso eta atsegina aurkitzea izango da hurrengo iraultza horren helburu nagusia.

Udaberrirako beste nobela bat iragarri duzu, eta badirudi bertan zarren garaiko Errusiara bidaiatzea proposatzen diozula irakurleari. Hala da?

Bai, neurri batean. Nik Biarritzen daukat familiaren erdia, eta han errusiar iraultzatik ihes egindako jende ugari bizi dela kontatu zidaten. Hari horretatik tiraka hasi eta nobela ondu nuen, euskaldun ba-tzuen pasadizoak kontatzen ditudala.

Beti euskaldunak tartean.

Bai, hori apropos egiten dut beti.