“Nire alaba bederatzi alditan saiatu da bere buruaz beste egiten, abenduan azken aldiz. Horietako batean pentsatu nuen ezin izango nuela ospitalera eraman zituen zauriagatik. Suizidioen saiakerak eta heriotzak ezin dira gainditu; familia osoa suntsitzen du eta burua torturatzen dizu pentsatzeak, zer egin dut nik gaizki alabak bizi nahi ez duela ez detektatzeko?”. Maria (fikziozko izena) beldur da, egunez egun, alabak beste etsipen bat izango ote duen eta “oraingoan bere buruaz beste egitekoa lortuko ote duen”. Suizidioak eragindako heriotzak dira Euskadiko heriotza ez-naturalaren lehen arrazoia, zirkulazio-istripuen aurretik. Heriotza isilak direla esaten da, baina gero eta garrantzitsuagoa da ikusgarritasuna, “gaixo mentalek gaixotasun horretatik ere irteten dela jakin dezaten”. Joan den urtean 28 pertsonak bere buruaz beste egin zuten Araban, Eusko Jaurlaritzako Justizia Sailak egunkari honi emandako datuen arabera. Datu horrek adierazten du gora egin dutela heriotza mota horiek, urtean lau kasu gehiago igo ondoren (2019an 24 kasu erregistratu ziren). Asafes Buruko Eritasuna duten Pertsonen eta Senideen Arabako Elkarteak beste datu kezkagarria eman du: Euskadin, bi egunean behin, pertsona batek bere buruaz beste egitea lortzen du. Hain zuzen, “oraindik goiz da” covid-19ak pertsona horietan izan duen eragina jakiteko, baina “laugarren olatua” iritsiko dela esaten dute, soilik pandemia horrek gaixo mentaletan eta suizidioen erregistro-kopuruan izango dituen ondorioekin. Balorazio hori Arrate Gastiain Asafes-eko psikologoak egiten du. Haren ustez, “pandemiak gaixotasun mentalak dituzten pertsonen sintomatologia larriagotu du, eta ziurgabetasunez betetako errealitate berri baten erronkaren aurrean gaude”. Haren hitzak Mariaren testigantzaren antzekoak dira. Onartzen duenez, alabak (Ainhoa izena jarri dio egunkari honetan) bere osasun mentala okerragotu egin du koronabirusa pandemiaren hasieratik. Izan ere, bere azken suizidio-saiakera abenduan izan zen, eta orduan ez zuen bulkada bategatik egin, 29 urteko neska honek sentitu zuen gogoetaren eta nekeagatik baizik: “Bere azken suizidio-saiakeran mingarriena nekearen ondorioz egiten zuela jakitea izan zen. Esan zidan ez zuela gehiago bizi nahi, nekatuta zegoela eta bere bizitzarekin amaitu behar zuela. Hau oso gogorra da familia batentzat, apurtu egiten ditu ilusioak eta bizitzak. Egunez egun, hari batetik zintzilik nago, beldur naizelako edozein unetan zerbait okertuko ote zaion eta dena beltz ikusiko ote duen berriro ere”, aitortu du.
Ainhoak gaixotasun mental bat dauka eta duela sei urtetik hasi zen hura garatzen, eta bere buruaz beste egiten saiatzen. Bere gaixotasuna bulkadan oinarritzen da, eta, beraz, medikatzen da frustrazio larrien aurrean bere emozioak lasaitu ahal izateko. Amak kontatzen duenez, bere suizidio-saiakera bakoitzean heriotza aurkitzeko modua aldatzen doa. Lehenengo aldian, María lanetik iritsi zenean, bere alaba konorterik gabe aurkitu zuen, pilula gehiegi kontsumitzeagatik intoxikatuta. Ahalegin horren ondorioz, gainerakoak aldatuz joan dira, gas-xurgapen batetik hasi eta odoljarioa eragiteko autolesionatu arte. Kasu horietan guztietan, familiaren eta lagunen etengabeko alertak Ainhoak bizitza galtzea eragotzi du. “Mezu asko idazten dizkiot, eta nola erantzuten didan edo zenbat denbora behar duen erantzuna emateko, badakit zerbait ez doala ondo. Seigarren zentzumena garatu dut alaba ulertzeko eta zerbait ondo ez doala jakiteko”, aitortu du. Maríari gehien mindu egiten dion beste alderdi bat da gizarteak bere buruaz beste egiteko saiakera horietatik arreta-deiak direla esatea da: “Nire alabak ez du inoren arreta erakarri nahi, alabak bere buruaz beste egin nahi du”, dio. Asafesen arabera, arreta deiak mito faltsuak dira. Ildo horretan, bere buruaz beste egitea lortu duten hamar pertsonatik bederatzik aurretik iragarri zuela esan du psikologoak. “Gai honi buruzko mito faltsu asko daude, eta jende askok uste du saikaren hiltzen ez diren pertsonek atentzioa deitu nahi zutela, baina ez da hala. Izan ere, behin saiatuz gero, hilabeteko epean berriro egiteko arriskua dago, eta, beraz, pertsona horiei berehala lagundu behar zaie”.
Arazoei konponbiderik ez ikustea, iluntasunean denbora gehiegi egotea, baina, batez ere, gaixotasun mentalak bizi nahi ez duen pertsona bakoitzaren atzean ezkutatzen dira. Depresioaren gaixotasuna da suizidio horien lehen eragilea: “Horrek ez du esan nahi bere buruaz beste egiten duten guztiek depresioa dutenik, baina egia da askok sufritzen zutela gaixotasun hori”. Eta, hain zuzen ere, gaixotasun bat delako, “eta ez eromena”, garrantzitsua da sentsibilizazio-kanpainak egitea, Asafes-ek eta Maríak eskatu dutenez. “Pertsona bat gaixorik dagoenean tristura sentitzen dugu. Baina pertsona bat bere buruaz beste egiten saiatzen denean, erotuta dagoela uste dugu. Koronabirusaz gain, buruko gaixotasunak ere hiltzen dituzten gaixotasunak daude”, deitoratu du Maríak. Horregatik guztiagatik, bere buruaz beste egin nahi duen pertsona baten pentsamenduak jakitea ez da erraza, eta, askotan, senitartekoek ez dituzte beren arazoak ezagutzen pertsona horrek bizia kendu arte. Hala ere, Arrate Gastiainek dio garrantzitsua dela zenbait faktoreri adi egotea, hala nola garaiz aurreko agurrak edo bizitzeko motibaziorik eza. “Oso zaila da jakitea pertsona batek bere buruaz beste egin nahi duela, pertsona horrek bere arazoak kontatzen ez baditu. Hala ere, askotan, emozio horien berri ematen dute hainbat faktoreren bidez; adibidez, oso arraro agurtuz, betiko balitz bezala, edo bizitzeko motibazio handirik gabe egoten direnean”, azaldu du. Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan bizitza kendu duten pertsonen profilari dagokionez, psikologoak zehaztu du gazteak direla, batez ere, edota nagusienak, hirugarren adinekoak. Hala ere, “kasu bakoitzean, gaixoa arrisku-faktoreen eta babesaren mende egongo da”, zehaztu du psikologoak.
Adinekoak, gazteak, emakumeak edo gizonak, berdin dio, familiek eta elkarteek ikusgarritasun handiagoa eskatzen dute buruko gaixotasunak ez daitezen “erokeria” gisa katalogatu, baizik eta “den bezala, gaixotasun gisa”: “Hori oso gauza gogorra da familientzat. Niri aurpegiratu didate nire alaba egoera horretan dagoela gaizki hazi dudalako. Horregatik utzi diot senide batzuekin hitz egiteari. Buruko gaixotasunek ez dute merezi duten ikusgarritasuna”, ondorioztatu du Maríak.
Buruko gaixotasunak. “Nire alabak bederatzi alditan saiatu du bere buruaz beste egiten, abenduan azken aldiz. Horietako batean pentsatu nuen ezin izango nuela ospitalera eraman zituen zauriagatik. Suizidioen-saiaketak eta heriotzak ezin dira gainditu; familia osoa suntsitzen du eta burua torturatzen dizu pentsatzeak, zer egin dut nik gaizki alabak bizi nahi ez duela ez detektatzeko?”. Maria (fikziozko izena) beldur da, egunez egun, alabak beste etsipen bat izango ote duen eta “oraingoan hiltzea lortuko ote duen”. Suizidioak eragindako heriotzak dira Euskadiko heriotza ez-naturalaren lehen arrazoia, zirkulazio-istripuen aurretik. Heriotza isilak direla esaten da, baina gero eta garrantzitsuagoa da ikusgarritasuna, “gaixo mentalek gaixotasun horretatik ere irteten dela jakin dezaten”.
Pandemiak gaixotasun mentalak dituzten pertsonen sintomatologia larriagotu du, eta ziurgabetasunez betetako errealitate berri baten erronkaren aurrean gaude”.
“Bere azken suizidio-saiakeraren mingarriena nekearen ondorioz egiten zuela jakitea izan zen. Esan zidan ez zuela gehiago bizi nahi, nekatuta zegoela eta bere bizitzarekin amaitu behar zuela. Hau oso gogorra da familia batentzat, apurtu egiten ditu ilusioak. Egunez egun, hari batetik zintzilik nago, beldur naizelako edozein unetan zerbait okertuko ote zaion eta dena beltz ikusiko ote duen”.
“Mezu asko idazten dizkiot, eta erantzunaren arabera edo zenbat denbora behar duen erantzuna emateko, badakit zerbait ez doala ondo. Seigarren zentzumena garatu dut alaba ulertzeko eta zerbait ondo ez doala jakiteko”.
“Familiakoek ez dugu amore eman behar. Haien alde borrokatu behar dugu, lagundu egin behar diegu eta aurrera egiten saiatu behar dugu, suizidio-pentsamendua ez dadin berriro burura itzuli. Nahiago nuke egunen batean egunkari honetan aurpegia agerian atera ahal izango bagenu, gure izenak agerian, egoera honetatik pasatzen ari diren pertsona guztientzat eredu garela esanez, munduari buruko gaixotasunetatik ere irteten dela erakusteko”.
“Horrelako egoera bat izatea tokatzen zaizunean, lehenengo aldian, shock-egoeran geratu nintzen, oso gogorra da. Nire alaba intoxikatuta aurkitu nuenean, ez nuen sinesten. Bere lehen suizidio saiakeretan berarekin haserretu ere egiten nintzen, ez nuen ulertzen nola dena edukita ez zuen lortzen bizitzearen alde ona ikustea”.
28
Joan den urtean 28 pertsonak bere buruaz beste egin zuten, Eusko Jaurlaritzako Justizia Sailak egunkari honi emandako datuen arabera. Datu horrek adierazten du gora egin dutela heriotza mota horiek, urtean 4 kasu gehiago igo ondoren (2019an 24 kasu erregistratu ziren).
“Pandemiak gaixotasun mentalak dituzten pertsonen sintomatologia larriagotu du”
Asafes-eko psikologoa
“Azken suizidio saiakeran nekearen ondorioz egiten zuela jakitea izan zen mingarriena”
Gaixo baten ama
