Jesús Coterónek lan-ibilbide zabala du; izan ere, 20 urtez baino gehiagoz Bilbao Exhibition Centreko (BEC) komunikazio-zuzendaria izan zen. Eta, egun, zazpi urte baino gehiago dira Kazetarien Euskal Elkarteko lehendakaria dela. Elkarte horrek bideo bat sortu du Prentsa Askatasunaren Nazioarteko Egunean, hilaren 3an ospatu zena, eta elkarte horretako presidentea kexu da oraindik ere prentsa-askatasuna "beharrezkoa" dela gogoratu behar delako. Ildo horretatik, dio, orain inoiz baino gehiago, beharrezkoa dela kazetariek informazio egiazkoa eta objektiboarekin lan egitea, kazetaritza-lanbidearen irudia hobe-tzeko, kolpatua izaten ari den garai honetan.

Prentsa Askatasunaren Nazioarteko Eguna borrokarako eta aldarrikapenerako eguna da oraindik ere kazetarientzat. Prentsa-askatasuna arriskuan dago?

-Prentsa-askatasuna arriskuan dagoela esatea asko esatea da. Egia da krisi bat gertatzen ari dela, baina krisi iraunkorra dela uste dut. Zoritxarrez, prentsak, oro har, eta kazetariek, bereziki, dituzten egoera desberdinek beti zalantzan jar-tzen dute prentsa-askatasuna. Gaur egun, arazo larriak ditugu herritarrek kazetariei buruz duten iritziari dagokionez.

Egia da, herritarrek kazetariaz duten kontzeptuak ez du bere unerik onena igarotzen. Zergatik?

-Duela urte askotik gertatzen den zerbait da: botereak, politikariengandik hasi eta botere ekonomiko handiko enpresetaraino, hedabideetan eta kazetarietan eragiten saiatu dira, eta batzuetan lortu dute. Kazetari batzuek botere horiekin bat egin dute, edo, behin-tzat, autozentsuratzea erabaki dute, soldata edo lan baldintzak galtzeko beldurragatik, adibidez. Horregatik, zoritxarrez, oraindik gogoratu behar da badagoela eta badela Prentsa Askatasunaren Munduko Eguna. Egia esan, ez da albiste ona kazetariok prentsa askatasuna behar dugula gogoratzen jarraitzea.

Kazetari gisa, nola alda dezakegu herritarrek lanbide horri buruz duten kontzeptu negatiboa?

-Bistan da kazetariok gure informazioaren kalitatea indartu behar dugula, albiste bakoitzean informazioaren kalitatea hobetu behar dugula. Kazetariaren garrantzia frogatzeko modu bakarra informazio egiazkoa eta egiaztatua eginez lan egitea da, eta besteek emandako kontsignetatik urruntzea. Nire-tzat ez dago beste formularik, horrela bakarrik berreskuratu dezakegu gure duintasuna. Momentu honetan, kazetarien duintasuna oso erasotua dago herritarren ikuspuntutik.

Oraindik kazetariok prentsa-askatasuna eskatu behar badugu, zertan eboluzionatu du azken urteotan?

-Aspaldiko arazoak dira. Erakunde politiko, ekonomiko eta sozialei eskatu behar diegu bakean lan egiten utz diezaguten eta informazioa egiaztatu ahal izan dezagun, betiere iturri ofizialetatik edo goitik datozen kontsigna eta argudioetatik urrun. Zoritxarrez, denborarekin, horrek gora egin du, orain ibilbide luzeko prentsa-kabineteen aurrean gaudelako eta kazetariak galderarik egiten ez duen prentsaurrekoekin, adibidez. Are gehiago, politikariek bideo itxiak bidaltzen dizkiote kazetariari, non elkarrizketatu nahi den protagonistak berari interesatzen zaizkion galderei erantzuten ditu. Horrek kazetari-tza-lanerako arnasarik gabeko egoera sortzen du, kazetariarentzat era guztietako askatasuna eta sormena hiltzen dituelako. Kazetari-tza beste gauza bat da: elkarrizketatu nahi duzun pertsonari deitu eta behar dituzun galderak egin. Eta gero pertsona gehiagorekin kontrastatu eta hitz egin behar bada, askatasunez egin. Horixe da gure lana, gure eskubidea eta kazetari gisa dugun betebeharra.

Eskatzen duzun askatasun hori lotuta dago komunikabideen independentzia ekonomiko eta politikoak okerrera egitearekin?

-Ez dakit independentzia politiko edo ekonomikoak okerrera egin duen, baina ez dago ondo, noski. Betidanik, komunikabide guztiek izan dute joera politikoa; horri deitzen zaio egunkariaren editoriala, eta hori ondo iruditzen zait, komunikabide bakoitzak bere ildo editoriala izatea perfektua iruditzen zait, eta herritarrak bere ideologiatik hurbilen dagoena aukera-tzea. Baina ez zait ondo iruditzen hedabideaz baliatzea informazio faltsuak sartzeko. Hori, gaur egun, asko ari da orokortzen eta beldurra ematen du.

Gizarte-sareak kazetaritzan egiten duen kalteaz ari zara?

-Bai, horrek ere harreman zuzena du sare sozialekin. Baina badira kazetariek sortzen dituzten gezurrak ere. Lan-prekarietatearekin lotuta dagoela uste dut. Komunikabide askotan, erredaktoreak behar-tzen ari dira denetarik egitera; paperezko egunkariarentzat idazten ari dira, web-ean sartzen dituzte, sare sozialak kudeatzen dituzte. Niri oso iraingarria iruditzen zait kazetari batzuk informazio faltsua idazten aritzea, hala dela jakinda. Kazetari horiek ere pertsonaia publikoak izaten hasi dira; herritar batzuk haien zain daude, telebista-programetan ikusteko. Ez dut izenik eman nahi, baina horrek kazetaritza-lana arnastu ezina bihurtzen du. Horrek sor-tzen ditu gatazkak herritarren artean; izan ere, kazetaritza lagun-tza eta informazio-zerbitzu publikotzat hartu behar da, eta informazio faltsua sortzeak gutxietsi egiten du, propagandarako edo kontzien-tzia manipulatzeko bitarteko gisa hartzen delako.

Aipatzen duzun lan-prekarietateari dagokionez, egia da egindako txosten batetan aipatzen dela kazetarien %70ak azaltzen dutela azken urteotan nabarmen okertu direla beraien lan-baldin-tzak. Hedabideetan kazetarien aldeko apustua egin ez delako gertatu da hori?

-Sektore honetako lan-prekarietateak izan ditugun krisi ekonomikoei erantzuten die. Krisi hauen aurrean, hedabideetako editoreek gastuak murriztea erabaki zuten eta soldatak murriztea aukera ona zela pentsatu zuten kazetariak kaleratuz. Horregatik, 2008ko krisi ekonomikoaren ondoren, asko kaleratu ziren eskarmentu handiko kazetariak, beteranoak. Hau da, harremanak zituzten kazetariak kaleratu zituzten komunikabideetatik, gai ziren kazetari gazteei komunikabideekin bat egiten erakusteko, eta esperientzia handia zuten, hain zuzen ere soldata handiagoak zituztenak. Kazetari bekadunekin esperimentatutako kazetarien postu horiek bete ziren. Eta badakizu zer gertatzen den egoera horietan eta zer gertatu zen?

Ez.

-Kazetari gazte asko informazio bat kudeatzen jakin gabe eta kazetari-tza egiten jakin gabe iritsi zirela komunikabideetara, eta komunikabideetako irakasleak gabe geratu zirela; berriei laguntzen eta irakasten zieten kazetari beterano haiek. Izan ere, kazetari gazte batek, komunikazio-fakultatetik irteten denean, kazetaritzaren oinarria daki, baina kazetari gisa jarduten denean ikasten da benetan, eta hor ere garran-tzitsua da irakasleak, kazetari esperien-tziadunagoak izatea, laguntzen dutenak. Eta 2008ko krisian kazetari beterano hauek kaleratu zituzten.

Esan duzu hori 2008an sortu zela, baina orain krisi berri batean murgildu gara. Pandemiak berriro egingo dio kalte kazetaritza-lanbideari?

-Zalantzarik gabe. Hori 2008an hasi zen, baina orain aldaketen bolada itzuli da. Erredakzio asko EEEekin daude, eta laster izango dira kontratu erreleboen eta erretiro aurreratuen akordio asko, dagoeneko proposatzen ari direnak. Erredakzioetatik jendea kenduz gero, kazetaritza prekarioagoa izango da, ezin izango baita prentsaurrekorik egin, ezta norbait elkarrizketatu ere, ez garelako denera iritsiko. Azkenean, prentsa-oharra eskatuko dugu, eta, horren ondorioz, prentsa-oharrak bidaltzen dituzten enpresen informazio positiboak bakarrik idatziko dira.

Egunen batean, kazetariz, beteranoz eta gaztez betetako komunikabide horiek berreskuratuko ditugu, berriro ere kalitate handiagoko kazetaritzaren alde egiteko, mendekotasun ekonomiko edota politikorik gabe?

-Ez dut uste. Kazetariak dira kazetaritza egin behar dutenak. Bakarka ondo egin behar dugu lanbidea. Baina ez dut uste hobetuko denik.

Kazetaritza-lanbideari beti eragin dion beste alderdi bat genero-desberdintasuna da; askoz emakume gutxiago iristen dira zuzendaritzara gizonezkoak baino. Azken urteotan zerbait hobetu dugu alderdi horretan?

-Komunikazioaren fakultateetan lehen baino emakume gehiago daude orain. Beraz, emakume kazetari gehiago daude gizonak baino. Baina egia da, komunikabide batzuetan soldatak ez direla berdinak emakumeentzat eta gizonezko kazetarientzat. Egia da, halaber, emakumeek arazo gehiago dituztela kontziliaziorako. Bitxia bada ere, UNESCOk dio emakumezko kazetarien %73k eraso digitalak jasaten dituela. Eta horren ondorioz, emakume kazetari horietako askok arazo psikologikoak dituzte orain. Sinestezina da hau gertatzea, ez dago berdintasunik, zalantzarik gabe. Baina zerbait hobetu dugu, orain gehiago zaretelako erredakzioetan, bai, lehen arraroa baitzen emakumeak erredakzioetan ikustea. Emakumeek ikuspegi irekiagoa duzue, azterketarako gaitasunetik sentsibilizazioraino.

Hain zuzen, duela gutxi bideo bat egin duzue prentsa-askatasunaren alde, emakumezko kazetarien gogoeta oso interesgarriekin.

-Bai. Bideo horretan, beren iritzia ematen duten emakumezko kazetariek ongi sortutako diskurtsoei buruz hitz egiten dute, hobetu gabeko diskurtsoak daude, ikusgarriak.

Kazetaritza ikasteko asmoa duen norbaiti gure lanbidea ikastea gomendatuko zenioke?

-Ez. Nire alaba ere kazetaria da eta gomendatu nion lehendabizi beste zerbaitetan espezializatzea, eta horren ondoren kazetaritza ikastea. Ez zidan jaramonik egin, eta hasieratik kazetaritza ikasi zuen.

- Apirilaren amaieran, gizon armatu batzuek David Beriain eta Roberto Fraile erreportarien konboiari eraso egin zioten eta kazetariak hil zituzten Burkina Fason, erreportaje bat egiten ari ziren tokian. "Bi kazetari horiek beren lanbidean ari ziren, herritarrentzat interesgarriak ziren gaien bila, hil zituztenean. Gatazka guneetara joaten diren kazetariak balen azpian daude gizarteari munduan gertatzen ari dena azaltzeko eta, hala ere, lan baldintza txarrenak dituztenak dira", deitoratu du Jesús Coterón Kazetarien Euskal Elkarteko presidenteak. Alde horretatik, elkarte horretako lehendakariak gatazka-lekuetan dauden kazetariek egiten duten lan "gogorra eta zintzoa" defendatzen du. Izan ere, kazetari horiek lan hori egingo ez balute, "inork ez luke jakingo zer gerta-tzen den munduko beste leku ba-tzuetan". Hori dela eta, kazetari horiek "erredakzioetan gutxien baloratzen direnak" izatea deitoratu du.

Berriro ere defendatu behar izan duzue salaketa-kazetari-tzarik gabe ez dagoela askatasunik, eta berriro ere bi kazetari hil dituzte munduan gerta-tzen dena kontatzeagatik.

-Gatazka-guneetara joaten diren kazetariek dituzte lan-baldintza txarrenak. Izan ere, kazetari horietako gehienak freelance kazetariak dira. Hau da, beraien erreportajeak erosten duten komunikabideari saltzen dizkiote. Beraien bizitza arriskuan jar-tzen dute, askotan, 40 euroren truke. Eta, kasurik onenetan, 50 euroren truke argazki bat duen albistea egiten badute. Baina hiltzen dituztenean egiten duten lanari bakarrik erreparatzen diogu. Hala ere, gatazka-lekuetan kazetaritza egitea da gogorrena, baina oso beharrezkoa da askatasunerako eta munduko beste leku batzuetan gertatzen ari dena jakiteko. Etxetik kanpo dauden kazetari horiek gabe, ez genuke jakingo zer gertatzen den nazioarteko lekuetan.

Egiten den kazetaritzarik arriskutsuena ere bada, ezta?

-Balen azpian daude etengabe. Eta tristea da, baina askotan ez zaizkie sinatzen erosten zaizkien albisteak. Azken urteetan hil dituzten kazetariak bizitza bila-tzen ari ziren. David Beriain eta Roberto Fraileren kasuan, kontratua zuten hedabide batekin, baina gaiak bilatu behar zituzten. Haiek bezala, gatazka guneetara joaten diren kazetari guztiak oso gogorrak dira, edozein langile ezin da bertara joan lan hori egiteko, nik neuk ere ez nuke balioko gerra kazetari izateko. Egiten duten kazetaritza hain garran-tzitsua eta zaila da non aitortu eta balioetsi behar zaien.

"Krisi ekonomikoen aurrean, hedabideetako editoreek gastuak murriztea aukera ona zela pentsatu zuten kazetariak kaleratuz"

"UNESCOK dio emakumezko kazetarien %73k eraso digitala jasaten dituela eta, horren ondorioz, arazo psikologiak dituzte"

"Erredaktoreak behartzen ari dira denetarik egitera; paperezko egunkarientzat idazten dute eta web orrialdean ari dira ere"

"Balen azpian daude etengabe. Eta tristea da, baina askotan ez zaizkie sinatzen erosten zaizkien albisteak"